Αμφίπολη και ΜΜΕ, ευλογία ή κατάρα
Μεγάλη η αίσθηση από την αποκάλυψη, αλλά και η σύγχυση από την υπερβολική πολιτική διάσταση που δόθηκε.
Της Βάσως Πέννα
Πολλά έχουν γραφεί για τα πρόσφατα ευρήματα στην Αμφίπολη. Η συνεχής πληροφόρηση από τα ΜΜΕ, η ανταλλαγή απόψεων ανάμεσα σε ειδικούς και μη, η πολιτική διάσταση που δόθηκε, όλα αυτά έχουν ανακυκλωθεί –κάποτε μεθοδευμένα, κάποτε αδέξια– και έχουν δημιουργήσει σχετική σύγχυση.
Ο τόπος αυτός δεν είναι η πρώτη φορά που φέρνει στο φως σημαντικά μνημεία, τα οποία μπορούν να συνδεθούν με σημαντικούς σταθμούς της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Εύλογη είναι λοιπόν η απορία γιατί αυτό το –άγνωστης ακόμη ταυτότητας– σημαντικό μνημείο της Αμφίπολης έχει γίνει αντικείμενο πολυλογίας, ποικίλων ερμηνειών και μιας πολιτικής έξαψης, με επίκεντρο την επίσκεψη του χώρου από τον Πρωθυπουργό.
Ενδεχομένως, η παρουσία της πολιτικής ηγεσίας και η συνεχής εμπλοκή πολιτικών παραγόντων στο θέμα της Αμφίπολης καταδεικνύουν μια νέα εποχή, κατά την οποία ο ρόλος των αρχαιοτήτων και του πολιτισμού αναβαθμίζεται. Ίσως να είναι κι έτσι, αλλά η έρευνα μοιάζει να έχασε την ηρεμία, τη φρεσκάδα και την πρωτοτυπία της. Η γοητεία της επιστημονικής αναζήτησης χάνεται στον βωμό μιας εμπερίστατης δημοσιότητας και μιας δυσερμήνευτης σπουδής.
Στην πραγματικότητα, δεν είναι η παρουσία του Πρωθυπουργού που ξενίζει σε μια εν εξελίξει αρχαιολογική έρευνα, μολονότι πρωτόγνωρο φαινόμενο. Κυρίως είναι το όψιμο ενδιαφέρον της Πολιτείας για την πολιτιστική κληρονομιά αυτού του τόπου. Μια κληρονομιά με ενδογενή δύναμη, αλλά χωρίς εμπνευσμένη διαχείριση εκ μέρους του κράτους, μια διαχείριση –μέχρι σήμερα τουλάχιστον– εγκλωβισμένη σε γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και κυρίως σε αβασάνιστες λύσεις.
Μπορεί να πει κανείς ότι η έρευνα ενός τόσο πολύπλοκου αρχαιολογικού μνημείου δεν γράφεται συνοπτικά και δημοσιογραφικάΗ εκλαϊκευτική διάθεση για το σημαντικό εύρημα της Αμφίπολης δημιουργεί αλυσιδωτά προβλήματα που δεν εξυπηρετούν. Αντιθέτως, ενθαρρύνουν τον εκχυδαϊσμό και τον κάνουν εργαλείο ποικίλων άλλων μεταστροφών, που πληγώνουν το αληθινό πρόσωπο της ιστορίας και αλλοιώνουν τα αξιοθαύμαστα επιτεύγματά της. Αλλά και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον κινδυνεύει από μια ανεξέλεγκτη, απρογραμμάτιστη και βιαστική τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Μπορεί να πει κανείς ότι η έρευνα ενός τόσο πολύπλοκου αρχαιολογικού μνημείου δεν γράφεται συνοπτικά και δημοσιογραφικά. Η γοητεία της έρευνας είναι να καταγράψει, να ψηλαφίσει κανείς ένα-ένα τα αντικείμενα, να χαθεί στα ράφια των βιβλιοθηκών και να δημιουργήσει σαφή και αιτιολογημένη επιχειρηματολογία, επαγωγικά προσανατολισμένη. Η ενημέρωση του κόσμου θα μπορούσε να γίνει ομαλά και συνετά με κάποιες προκαταρκτικές και κατασταλαγμένες απόψεις, στο πλαίσιο μιας περιοδικής έκθεσης σε ένα μουσείο της περιοχής, με αντικείμενα από τον τάφο, με φωτογραφίες και καλαίσθητες αναπαραστάσεις, με την έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου... Οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας, η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου και η έκθεση των αντικειμένων αποτελούν υποδειγματικό τρόπο ενημέρωσης, μολονότι υπάρχουν ακόμη αμφισβητήσεις για την ταυτότητα των επιφανών νεκρών. Μετά την ολοκλήρωση της αρχαιολογικής διερεύνησης στο εσωτερικό των χώρων που αποκαλύπτονται στον λόφο Καστά της Αμφίπολης και το καταστάλαγμα του ορυμαγδού της δημοσιογραφικής προβολής, καθώς και του αδιευκρίνιστου, εν πολλοίς, ενδιαφέροντος των πολιτικών, θα ανοίξουμε το «ταμείο» με τα κέρδη και τις ζημίες που προκάλεσαν τα πραγματικά σπουδαία ευρήματα της Αμφίπολης, τόσο στην Αρχαιολογική Υπηρεσία όσο και στο ευρύ κοινό. Και τότε είναι στο χέρι του αναγνωστικού κοινού να κρίνει εάν τα συγκεκριμένα γεγονότα της Αμφίπολης είναι ευλογία ή κατάρα. «Τον πρώτο κίνδυνο ... θα τον ονόμαζα τον κίνδυνο του παιδαγωγισμού. Είναι η υποσυνείδητη τάση, ..., των εξ επαγγέλματος παιδαγωγών να πιστεύουν ότι ο κύριος παράγοντας στη μεθόδευση των γνώσεων είναι όχι τόσο να κατέχει ο διδάσκων καλά τις γνώσεις που θα μεταδώσει, όσο τη μέθοδο που θεωρείται σε κάθε εποχή καλύτερη για τη μετάδοση των γνώσεων... Έρχομαι στον δεύτερο κίνδυνο ... των ''κλασσικών εικονογραφημένων'' ... και την τάση του σημερινού κοινού για την εύκολη και γρήγορη κατάκτηση των πραγμάτων που φαντάζεται πως του καλυτερεύουν τη θέση...». (Χρήστος Καρούζος, Αρχαία Τέχνη, 1972, 139, 141) ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ H Βάσω Πέννα, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Oξφόρδης, είναι αν. καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (Βυζαντινή Ιστορία, Νομισματική και Σιγιλλογραφία), με θητεία 23 ετών στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η ερευνητική της δραστηριότητα εστιάζεται στην αρχαία και βυζαντινή νομισματική και εν γένει στην ιστορία του χρήματος διαχρονικά. Έχει διοργανώσει συναφείς εκθέσεις στην Eλλάδα (Mουσείο Mπενάκη, Tελλόγλειο) και στο εξωτερικό (Fondation Bodmer, Γενεύη).
