Πρόοδος και παράδοση: μια παρεξηγημένη σχέση

Συχνά σκέφτομαι ότι ανήκω σε μια γενιά προνομιούχα. Μια γενιά που πρόλαβε να δει κομμάτια του κόσμου μας όπως ήταν πριν τα αλλάξουν οριστικά η πρόοδος και η τεχνολογία, να βιώσει ψήγματα ενός τρόπου ζωής που παρέμενε στην ουσία του αναλλοίωτος μέσα στη διαδοχή των αιώνων: Νύχτες με τους πιο καθαρούς έναστρους ουρανούς, χωρίς τη φωταύγεια του σύγχρονου δημόσιου ηλεκτροφωτισμού να θαμπώνει τη λάμψη τους. Αλλά και νύχτες συννεφιασμένες, που το πηχτό σκοτάδι τους σου έδινε να καταλάβεις τον τρόμο που ενέπνεαν στους ανθρώπους του παρελθόντος, έναν τρόμο που γέννησε διαχρονικά απόκοσμες ιστορίες με δαίμονες και ξωτικά. Για μένα ο τόπος όπου βίωσα την αίσθηση αυτή ήταν η Αίγινα των παιδικών μου καλοκαιριών: μια Αίγινα χωρίς τρεχούμενο νερό, χωρίς πολλά αυτοκίνητα, χωρίς κλιματισμό, με μόνη τη δροσερή της θάλασσα να απαλαίνει τον καύσωνα, με τη λεπτή σαν πούδρα σκόνη των χωματόδρομων να εισχωρεί παντού. Ήταν όμως μια Αίγινα όμορφη και ενιαία, που την αλωνίζαμε με τα ποδήλατά μας, χωρίς πολλές περιφράξεις, χωρίς πολλές ασφαλτοστρωμένες λεωφόρους να την κατατέμνουν, όπου τα όρια του ιδιωτικού και του δημόσιου χώρου ήταν συχνά δυσδιάκριτα. Όπου οι κάτοικοι των στενών της πόλης κάθονταν τα απογεύματα στα χαμηλά πέτρινα πεζούλια έξω από τα σπίτια τους για να δροσιστούν, να κουβεντιάσουν με τους γείτονες, επιφυλάσσοντας πάντα ένα εγκάρδιο χαμόγελο και μια «καλησπέρα» στον περαστικό. Έμοιαζε όλο το νησί με μια τεράστια ενιαία αυλή που τη μοιράζονταν κάτοικοι, παραθεριστές και επισκέπτες. Ένα υπέροχο μεσογειακό τοπίο με λιγοστή ακόμη βλάστηση, αν εξαιρέσεις το πευκόδασος του κεντρικού και του βορειοανατολικού τμήματος του νησιού, αλλά με μια ομορφιά που σου έκοβε την ανάσα. Όσο για τα αιγινήτικα σπίτια με τα λεπτά νεοκλασικά στολίδια τους και τα ζεστά φυσικά χρώματα των τοίχων, έλαμπαν κάτω από το καλοκαιρινό φως, σε μια ενιαία αρχέγονη χρωματική γκάμα από την ώχρα στο χονδροκόκκινο, σε απόλυτη αρμονία με το ξανθό χρώμα της πέτρας και της γης του νησιού και το χρυσαφένιο χρώμα των ξερόχορτων που την κάλυπταν. Η Αίγινα όμως δεν μου δώρισε απλώς αυτά τα πράγματα. Μου έδωσε και τη δυνατότητα να τα αντιληφθώ και να τα κατανοήσω, έχοντας το προνόμιο να ζω –καθημερινά σχεδόν– την καλοκαιρινή παρέα των γονιών μου. Ήταν η θρυλική πια παρέα των ανθρώπων της τέχνης και του πνεύματος που μαζευόταν στο φιλόξενο σπίτι του μεγάλου ζωγράφου μας Νίκου Νικολάου, που –αν και Υδραίος– είχε επιλέξει για μόνιμο τόπο κατοικίας του την Αίγινα γι’ αυτήν ακριβώς την ομορφιά της, για το λαμπρό αττικό φως της αλλά και για την πυκνή ιστορία της. Κοντά του ο Γιάννης Μόραλης, ο Χρήστος Καπράλος, ο Οδυσσέας Ελύτης, δημιουργοί που σφράγισαν τη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα, και άλλοι πολλοί, λιγότερο ή περισσότερο γνωστοί. Όλους τους διέπνεε η ίδια λατρεία για τον τόπο, τη φύση του, την ιστορική του φυσιογνωμία, τους ανθρώπους και τις παραδόσεις τους. Τους διέπνεε και ένας κοινός προβληματισμός για τη σχέση παράδοσης και προόδου, καθώς και η αγωνία να διατηρηθεί η ιστορική ομορφιά της Αίγινας, που είχε ήδη αρχίσει να απειλείται. Σήμερα που το τοπίο και η ιστορική φυσιογνωμία του νησιού έχουν δεχθεί πολύ ισχυρότερα πλήγματα και απειλές, και μάλιστα από ανθρώπους που δεν είχαν το ελαφρυντικό της άγνοιας, η αγωνία αυτή είναι εξαιρετικά επίκαιρη. Θα ήταν τρελός κανείς να φανταστεί πως θα έπρεπε να θυσιάσουμε τα ευεργετήματα και τις ανέσεις της σύγχρονης ζωής για να ξανακερδίσουμε τη χαμένη ομορφιά. Αλλά ακριβώς η σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία παρέχουν λύσεις. Σε όλα τα πολιτισμένα κράτη υπάρχουν αυστηρές προδιαγραφές και τεχνικές ώστε οι σύγχρονες ανέσεις να μην τραυματίζουν το τοπίο. Στη χώρα μας, παράδοση και τεχνολογία θεωρούνται, δυστυχώς, ακόμη αντίπαλοι και ο σεβασμός στο τοπίο περιττή πολυτέλεια. Στις λίγες περιπτώσεις όμως που έχει γίνει κάποια έστω προσπάθεια να διατηρηθεί η ιστορική φυσιογνωμία ενός τόπου, όπως στην Πάτμο, στη Μύκονο, στη Σίφνο, στη Σύμη ή στη γειτονική μας Ύδρα, αυτό έχει αποδειχθεί παράγοντας ιδιαίτερης ανάπτυξης και κερδοφορίας. Ο σεβασμός στο παρελθόν λοιπόν δεν είναι απλώς νοσταλγία, αλλά ένα κεφάλαιο πολύτιμο για το μέλλον του τόπου, ένα κεφάλαιο που καμία γενιά δεν έχει δικαίωμα να το αναλώσει. Βιογραφικό Ο Γιώργος Θ. Καλόφωνος είναι ιστορικός, ειδικευμένος στην πολιτισμική ιστορία της Ύστερης Αρχαιότητας και του Βυζαντίου. Έχει δημοσιεύσει επιστημονικές μελέτες σε θέματα όπως η ιστορία και η θεωρία του ονείρου, η εγκοίμηση, η μαγεία, η αγιολογία και η ιστοριογραφία. Παράλληλα, συνεργάζεται με ψηφιακά και έντυπα μέσα, μεταξύ των οποίων και οι εφημερίδες «Το Βήμα της Κυριακής» και η «Καθημερινή της Κυριακής», όπου έχει δημοσιεύσει άρθρα, συνεντεύξεις και βιβλιοπαρουσιάσεις πάνω σε θέματα που αφορούν την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό. Επίσης, έχει εργαστεί για τη διοργάνωση μορφωτικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.