Όµορφα και ιστορικά κτίρια στην Αίγινα
Σηµαντικά σπίτια και κτίρια, συνδεδεµένα µε ξεχωριστά πρόσωπα, ένα αρχιτεκτονικό κορδόνι που ξετυλίγεται από τα Πλακάκια και καταλήγει στην Περιβόλα, αφού έχει διασχίσει την πόλη της Αίγινας.
Του Γιώργου Μπήτρου
Πολλοί λένε πως το παραλιακό μέτωπο μιας πολιτείας, ενός νησιού, είναι καθοριστικός παράγοντας για τον επισκέπτη ή τον παραθεριστή που θα διαλέξει τον τόπο αυτό για διακοπές ή για μονοήμερη επίσκεψη. Η Αίγινα έχει κατορθώσει να συγκαταλέγεται στα νησιά εκείνα που η πρώτη εικόνα του παραλιακού μετώπου τους μαγεύει τον επισκέπτη. Μια ευχάριστη έκπληξη καταλαμβάνει τον ανυποψίαστο επιβάτη, καθώς το πλοίο –ερχόμενο από Πειραιά– προσεγγίζει τις βορειο δυτικές ακτές της Αίγινας.
Μεγάλα και όμορφα σπίτια, επαύλεις και πύργοι, εκκλησίες, ακόμα και μουσεία, που ξεχωρίζουν ανάμεσα στις πολλές παραθεριστικές κατοικίες, συνθέτουν ένα αλλοτινό σκηνικό, κοσμημένο από περίτεχνες, προσεγμένες και καλόγουστες αρχιτεκτονικές γραμμές. Μία σειρά από σημαντικά σπίτια και κτίρια, που η ανοικοδόμηση και η παρουσία τους είναι συνδεδεμένες με ξεχωριστά πρόσωπα της διανόησης, της λογοτεχνίας, των εικαστικών. Ένα αρχιτεκτονικό κορδόνι που ξετυλίγεται από τα Πλακάκια και καταλήγει στην Περιβόλα, αφού έχει διασχίσει την πόλη της Αίγινας.
Η περιήγηση ξεκινά από το σπίτι του Νίκου Καζαντζάκη, για την ανοικοδόμηση του οποίου παρενέβαινε συχνά ο ίδιος. Ακολουθεί το Μουσείο Χρήστου Καπράλου, με την εμβληματική μάνα να κατευοδώνει τα πλοία της γραμμής. Οι πύργοι Ράλλη και Ζαμη (Σαλιαρέλη), και ανάμεσά τους η βυζαντινή εκκλησούλα της Αγίας Φιλοθέης Μπενιζέλου, οι οικίες Γιαννούλη, τα σπίτια- εργαστήρια των Μόραλη, Νικολάου, Μάρκου Δραγούμη και Αντρέα Ντέγκα.
Οι οικίες επώνυμων ντόπιων και φίλων της Αίγινας, όπως των οικογενειών Κρητικού Γαλάνη, Μπουρδάρα, το ιστορικό σπίτι του ναυμάχου Κωνσταντίνου Κανάρη, η οικία Βογιατζή στη γωνία του λιμανιού, να υπενθυμίζει τα χρόνια που η σπογγαλιεία ανθούσε στην Αίγινα. Στην παραλία συναντάμε το μεγάλο κτίριο της οικογένειας Λογιωτατίδη, αλλά και το ιστορικό πρώην ξενοδοχείο «Ακταίον». Μετά την εκκλησία της Παναγίτσας σημαντικά κτίρια είναι αυτό του Μαΐλη, όπου γινόταν η επεξεργασία του σφουγγαριού, το ξενοδοχείο «Μπράουν», που στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ήταν το διοικητήριο των Γερμανών, καθώς και το ξενοδοχείο «Μιράντα», που χρησιμοποιήθηκε τα ίδια χρόνια ως στρατιωτικό νοσοκομείο.
Η περιοχή παλαιότερα λεγόταν Νεάπολη και σε αυτή κτίστηκαν με μαστοριά και αιγινήτικο πουρί πολλά και σημαντικά κτίρια, όπως η βίλα «Βηθανία», οι οικίες Χιτζανίδου, Καλλιγά Μαΐλη, Ειρήνης Βουρλούμη και η οικία στο κτήμα Πόλιου. Η περιήγηση ολοκληρώνεται κοντά στην Περιβόλα, με τις οικίες Σπυρίδωνα Τρικούπη, Θεοδώρας Χωραφά, ούλγαρη και Καραπάνου. Η περιήγηση στα αρχιτεκτονικά μνημεία του νησιού συνεχίζεται και μέσα στα δρομάκια της πόλης. Τα κτίρια της Καποδιστριακής εποχής παραπέμπουν με τον πιο εύγλωττο τρόπο στους μήνες που η Αίγινα διετέλεσε πρωτεύουσα της Ελλάδας. Αναπάντεχα ο επισκέπτης θα συναντήσει τον Πύργο του Μάρκελλου, την οικία ογιωτατίδη στην παραλία, το Κυβερνείο. Στην οδό Αφαίας, στο Χαλικάκι, θα συναντήσει την παλαιά οικία Χάνου, όπου φιλοξενήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα ο Νίκος Καζαντζάκης, αλλά και το «Κόκκινο Κάστρο».
Παρ' όλα αυτά, η τοπική κοινωνία και οι επίσημοι φορείς δεν έχουν καταφέρει ακόμα να αναδείξουν αυτόν τον αρχιτεκτονικό πλούτο και να επικοινωνήσουν την ιστορία των κτιρίων της στους επισκέπτες της. Σπανίζουν οι τόποι που σε τόσο μικρή έκταση φιλοξενούν τόσο σημαντικά σε αριθμό και σε αξία κτίρια. Και αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός του ερχομού του πρώτου Κυβερνήτη . Καποδίστρια στην Αίγινα και στην εγκατάσταση της έδρας της πρώτης Κυβέρνησης και πολλών υπηρεσιών στο νησί. Η αναπόφευκτη συγκέντρωση πολλών επώνυμων προσώπων της εποχής διπλωματών, πολιτικών, αρχιτεκτόνων, δασκάλων, πολεμιστών, αξιωματούχων, αντιπροσώπων ξένων χωρών δημιούργησε και νέες οικιστικές ανάγκες. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής και οικονομικής ζωής είναι η ανοικοδόμηση μεγάλων κτιρίων από ονομαστούς αρχιτέκτονες της εποχής εκείνης.
Η κτιριολογική αρχιτεκτονική της Αίγινας είναι μια παλιά ιστορία που ξεκινά λίγο πριν από την Επανάσταση και κορυφώνεται την εποχή του . Καποδίστρια και στα χρόνια που τη διαδέχονται. Η ανοικοδόμηση των μεγάλων Καποδιστριακών κτιρίων έφερε στην Αίγινα σπουδαίους αρχιτέκτονες, όπως τον και τον Σταμάτη Κλεάνθη. Δίπλα σε αυτά τα κτίρια οικοδομούνται μεγάλα σπίτια, αρχοντικά, επαύλεις, τα οποία έχουν τη διακριτική σφραγίδα της αρχοντιάς, της αρμονίας, της ευρωπακής πολυτέλειας. Αυτή, σύμφωνα με τη Γ. Κουλικούρδη και τον Κ. Σταμάτη, είναι η ταυτότητα όλων σχεδόν των κτιρίων που οικοδομήθηκαν μέσα στα πρώτα πενήντα χρόνια του 19ου αιώνα, αλλά και αργότερα, στην πόλη της Αίγινας και στην ενδοχώρα.
Όταν η Αίγινα έπαψε να είναι πρωτεύουσα και σιγά -σιγά την εγκατέλειψαν οι αξιωματούχοι του κράτους, οι άνθρωποι της πολιτικής, της διπλωματίας και του πνεύματος, οι Αιγινήτες δεν έπαψαν τόσο οι ίδιοι όσο και οι οικιστές των επόμενων δεκαετιών να κτίζουν στο νησί μεγάλα ή μικρότερα πολυτελή σπίτια. Κάποια στιγμή οι σπουδαίοι αρχιτέκτονες σταμάτησαν να οικοδομούν στην Αίγινα. Η τέχνη πέρασε στα χέρια ντόπιων ή πλανόδιων μαστόρων πετράδων χτιστών, οι οποίοι δημιούργησαν στο νησί μια αξεχώριστη αρχιτεκτονική τέχνη με γνήσιο λακό χαρακτήρα, ο οποίος μέχρι σήμερα εξακολουθεί να εκφράζει σταθερά την αρχιτεκτονική ευαισθησία των Αιγινητών.
Οι ανθρώπινες ανάγκες, η καθημερινότητα, οι ασχολίες, τα παλιά επαγγέλματα που εγκαταλείφθηκαν και αυτά που επέλεξαν οι νεότεροι Αιγινήτες, καθώς και η απότομη τουριστική ανάπτυξη και η γρήγορη ανοικοδόμηση των τελευταίων δεκαετιών, καθόρισαν σημαντικά το κτιριακό τοπίο του νησιού. Ωστόσο, τα νεοκλασικά χρώματα της πόλης, η πέτρα, το αιγινήτικο πουρί, κάποιες σκόρπιες αιγαιοπελαγίτικες πινελιές, μα κυρίως οι επιρροές από τη γειτονική Πελοπόννησο, συνεχίζουν να τραβούν τα βλέμματά μας και να κεντρίζουν το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Το ψηφιδωτό των όμορφων ιστορικών και παραδοσιακών σπιτιών συνεχίζεται μέσα στα γραφικά στενά της πόλης, αλλά και στην ενδοχώρα. Αρκεί να θελήσει κανείς να το ανακαλύψει.
