Τα αρχαία μυστικά μιας... άγνωστης Κοιλάδας

Ένα πανέμορφο παραθαλάσσιο χωριό της Ερμιονίδας, με ιστορία... 36.000 χρόνων, για «ψαγμένους» ταξιδιώτες. Το όνομα μας ξεγελά, αφού πρόκειται για παραθαλάσσιο χωριό της επαρχίας Ερμιονίδας του νομού Αργολίδας, άγνωστο στον πολύ κόσμο, ίσως γιατί απουσιάζει από τους ταξιδιωτικούς οδηγούς με τα συνήθη παραθεριστικά θέρετρα και τους αγαπημένους, πλην πολυταξιδεμένους προορισμούς. Κι όμως, σε αυτόν τον τόπο, ο πιο «ψαγμένος» ταξιδιώτης θα ανακαλύψει θησαυρούς που ούτε καν χρειάζεται να ψάξει στους ανθρώπους, στο περιβάλλον και στην ιστορία του. Το ξημέρωμα μας βρίσκει να διασχίζουμε τον λουλουδιασμένο κάμπο με τα χρυσαφένια –από τις πρώτες πρωινές ηλιαχτίδες– βούρλα του. Ένα γλυκό φως ζεσταίνει τις αισθήσεις μας, την ίδια στιγμή που μια ελαφριά θαλασσινή αύρα μάς δροσίζει το πρόσωπο. Επικρατεί απόλυτη σιωπή, και αυτή την αίσθηση αρμονίας ενισχύει το πέταγμα ενός μαύρου κορμοράνου, αλλά και οι συγχρονισμένες χορευτικές κινήσεις ενός ζευγαριού λευκών ερωδιών, που ψάχνουν για το πρωινό τους στα αβαθή του αναγνωρισμένου υδροβιότοπου με το όνομα «Έλος Κοιλάδος». Με πρώτο πλάνο το ζωγραφιστό εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, έρχονται και οι πρώτες εικόνες του χωριού, με τα πάλλευκα χαμηλά σπιτάκια χτισμένα κατά μήκος της ακροθαλασσιάς, που με τα μικρά και μεγάλα ξύλινα αλιευτικά σκαριά αντικατοπτρίζονται στα ακύμαντα νερά ενός πολύ μικρού και κλειστού κόλπου, που μοιάζει με λίμνη, όπου στη μοναδική του έξοδο προς την ανοιχτή θάλασσα του Αργολικού δεσπόζει το κατάφυτο ιδιωτικό νησάκι Κορωνίς. Η Κοιλάδα, ή αλλιώς Κοιλάδια, χτισμένη απέναντι ακριβώς από τα μισοθαμμένα υποθαλάσσια μυστικά της αρχαίας Μάσσητου –που αργάαργά βυθίζονται, μέχρι να συναντήσουν την υπόγεια πλέον ιστορία της παλαιάς «πόλεως των Ερμιονέων»–, αλλά και από τον προϊστορικό οικισμό του σπηλαίου Φράχθι, έχει να καυχιέται για την ιστορία του τόπου, η οποία ξεκινά μόλις πριν από... 36.000 χρόνια! Αυτό μαρτυρούν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στον χώρο του σπηλαίου, τα παλαιότερα των οποίων χρονολογούνται από την Ύστερη Παλαιολιθική Εποχή και αποδεικνύουν τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής από την εποχή του Νεάτερνταλ και του Homo sapiens, που τον διαδέχθηκε, μέχρι και σήμερα. Τα αποτελέσματα των ανασκαφών, που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ του 1967 και του 1976 από ομάδα 30 φοιτητών του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Dr. Thomas Jacobsen, την καθηγήτρια και τον καθηγητή αρχαιολογίας Dr. Karen Vitelli και Dr. Curt Runnels αντίστοιχα, αλλά και πλήθος ανθρωπολόγων, ζωολόγων, βοτανολόγων και σπηλαιοκαταδυτών που ακολούθησαν, ανέδειξαν το σπήλαιο Φράχθι ως ένα από τα σπουδαιότερα της Ευρώπης. Μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν 24 ειδώλια, 2 εκ των οποίων παριστάνουν ανθρώπινες μορφές ακαθόριστου φύλου της Πρώιμης Νεολιθικής Εποχής και θεωρούνται τα αρχαιότερα δείγματα της ανθρωπόμορφης ειδωλοπλαστικής στην Πελοπόννησο, καθώς επίσης και ο αρχαιότερος πλήρης σκελετός ανθρώπου που ανακαλύφθηκε ποτέ στην Ελλάδα, ο οποίος αποτελεί και τη μοναδική γνωστή ταφή Μεσολιθικής Εποχής στον αιγαιοπελαγίτικο χώρο.

Αυτό μαρτυρούν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται από την Ύστερη Παλαιολιθική Εποχή... από την εποχή του Νεάτερνταλ και του Homo sapiens

Άλλες πολύτιμες πληροφορίες, οι οποίες προήλθαν από τις ανασκαφές, αφορούν τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής των προϊστορικών προγόνων μας, αλλά και τη χλωρίδα και την πανίδα της κάθε περιόδου, η οποία περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, το κόκκινο ελάφι, τους βίσονες και τις γιγαντιαίες τούνες, που αποτελούσαν μέρος του διαιτολογίου τους. Μυστήριο εξακολουθεί να αποτελεί η ανακάλυψη οψιδιανού από τη Μήλο σε στρώματα της Μεσολιθικής Περιόδου, αποτελώντας βαρυσήμαντη ένδειξη –αν όχι απόδειξη– ότι υπήρχαν από την 8η π.Χ. χιλιετία θαλάσσια επικοινωνία και εμπόριο στον χώρο του Αιγαίου. Είναι πολύ πιθανό λοιπόν η ανακάλυψη αυτή να μαρτυρά το πρώτο ταξίδι ανοιχτής θαλάσσης στον κόσμο, ανακάλυψη που «μιλά» και για τη συνεχή ροπή του αυτόχθονου πληθυσμού στη διάρκεια της ιστορίας προς τα ναυτικά επαγγέλματα και την αλιεία, που αποτελεί παράδοση μέχρι τις μέρες μας. Στις 14/6/1987 απέπλευσε από την Ερμιόνη πλοίο με τετραμελές πλήρωμα, που ακολούθησε τη διαδρομή Σαν Τζώρτζη, Κέα, Κύθνο, Σέριφο, Σίφνο, Κίμωλο και Μήλο. Πήρε συμβολικά ποσότητα οψιδιανού λίθου και, ακολουθώντας πορεία αντίστροφη, την έφερε πίσω στην Ερμιόνη. Σκοπός του ταξιδιού ήταν να κατανοήσουν καλύτερα τις δυσκολίες αλλά και τους κινδύνους ενός τέτοιου εγχειρήματος, αφού το πλοίο με το οποίο ταξίδεψαν κατασκευάστηκε από πεύκα, στεγανοποιήθηκε με ρετσίνι και έφερε κουπιά και πηδάλιο από μικρούς κορμούς κυπαρισσιών. Διέθετε επίσης ένα μικρό κατάρτι με ιστίο. Σχεδιάστηκε με τεχνικά μέσα που πιθανόν να χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι του Φράχθι, όμως η κατασκευή του, όπως και το πειραματικό του ταξίδι, θεωρήθηκε ότι έγιναν με πολύ εξελιγμένα μέσα, που μάλλον δεν διέθεταν οι άνθρωποι το 8000 π.Χ.

Στο λιμάνι και στα σοκάκια με τις ασβεστωμένες αυλίτσες, που μοσχοβολούν από τα λουλουδιασμένα παρτέρια, ανακαλύπτεις την ατμόσφαιρα που αποπνέει η Κοιλάδα: γαλήνη και ηρεμία

Σημειωτέον ότι δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες απεικονίσεις πλοίων προγενέστερες του 3000 π.Χ. πουθενά στον πλανήτη! Τελικά, το ταξίδι κάθε άλλο παρά εύκολο αποδείχθηκε, όμως το όλο εγχείρημα, πέρα από την προφανή σύνδεση με τη ναυτοσύνη, η οποία συνέχισε να διέπει μέσα από τους αιώνες που ακολούθησαν τους ανθρώπους της Κοιλάδας, δείχνει και το βάθος των ριζών της ναυπηγικής τέχνης που αναπτύχθηκε στην περιοχή από τις αλλεπάλληλες γενεές κορυφαίων μαστόρων-ναυπηγών με βαθιά γνώση στο αντικείμενο, αλλά και στη θάλασσα, στους καιρούς και στα τερτίπια της. Σήμερα τα σύγχρονα Κοιλάδια έχουν να επιδείξουν δύο από τα σπουδαιότερα παραδοσιακά ναυπηγεία κατασκευής ξύλινων σκαφών που έχουν απομείνει στην Ελλάδα. Τετρακόσια πενήντα (450) τουλάχιστον σκάφη –με μήκη που ξεπερνούν και τα 30 μέτρα και με βάρος πολλές φορές μεγαλύτερο των 100 τόνων–, που πλέουν στην Ανατολική Μεσόγειο από την Κύπρο μέχρι την Αδριατική έχουν κατασκευαστεί εδώ. Βολτάροντας στις προβλήτες του λιμανιού και στα σοκάκια του χωριού με τις ασβεστωμένες αυλίτσες, που μοσχοβολούν από τα λουλουδιασμένα παρτέρια και τις γλάστρες, ανακαλύπτεις αυτό που χαρακτηρίζει την ατμόσφαιρα που αποπνέει η Κοιλάδα: γαλήνη και ηρεμία. Γαλήνη και ηρεμία που βλέπεις και στα βαθιά χαραγμένα από τον ήλιο και την αλμύρα της θάλασσας πρόσωπα των ανθρώπων της και, κυρίως, των παλαιοτέρων, ανθρώπων που τους χαρακτηρίζει ο έμφυτος –θαρρείς– σεβασμός και η ευγένεια. Η ιστορία του τόπου και οι ζωές των ανθρώπων του μοιάζουν άρρηκτα δεμένες με το θαλασσινό στοιχείο. Επί του παρόντος, αυτό διαπιστώνεται στις απολαυστικές βόλτες πλάι στις αραγμένες ψαρόβαρκες και στα καΐκια, που λικνίζονται ράθυμα στις προβλήτες του μικρού λιμανιού. Στις κουβεντούλες με τους ψαράδες, στα γλυκά πρωινά με ομίχλη και στα μακριά ανοιξιάτικα απογεύματα. Στις ευωδιές που αναδίδονται τα καλοκαίρια από τους ολόφρεσκους θαλασσινούς μεζέδες που ψήνονται στα κάρβουνα των ψαροταβέρνων. Στον διακεκομμένο μονότονο ήχο των μηχανών των καϊκιών, τα οποία σπάνε τη χειμωνιάτικη σιωπή με τη συνδρομή των σαματατζήδων γλάρων που τα ακολουθούν, ζητώντας μερίδιο από την ψαριά τους. Στα πολύχρωμα αλιευτικά σύνεργα, στο κατακίτρινο των νιτσεράδων, στα ζεστά χρώματα των διχτυών, που προσθέτουν πινελιές στο μουντό καναβάτσο του φθινοπώρου... Ρεπορτάζ - Φωτό: Γιάννης Κελεσάκος