Αίγινα: Πρωτοχρονιά στην Αίγινα του χθες.
Πυραμίδες από κουραμπιέδες και μελομακάρονα είναι οι πρώτες εικόνες που μπορεί να θυμάται κάποιος μεγαλύτερος από τα παλαιά ζαχαροπλαστεία της Αίγινας. Μικρά δεντράκια στις βιτρίνες των καταστημάτων στα στενά της πόλης και φωνές παιδιών να λένε τα κάλαντα.
Η Πρωτοχρονιά στην Αίγινα κουβαλούσε μυρωδιές από φρεσκοψημμένο ψωμί στο φουρνάκι της αυλής του κάθε σπιτιού. Η νοικοκυρά είχε ξεδιπλώσει όλο το ταλέντο της για να φτιάξει τα φοινίκια. Τα μελομακάρονα που ήταν κάπως σκληρά, σφιχτά αλλά νοστιμότατα. Είναι τα νησιώτικα μελομακάρονα πριν την επέλαση και την κάλυψη τους με μαύρη ή λευκή σοκολάτα. Δίπλα στα φοινίκια, οι κουραμπιέδες που μοσχοβολούσαν φρέσκο βούτυρο, ο μπακλαβάς και οι απίθανες δίπλες λουσμένες στο μέλι και τα καρύδια. Οι καλές νοικοκυρές αυτή την εποχή δεν ξεχνούσαν τις τηγανίτες που έφτιαχναν κυρίως τα βράδια με το καινούργιο λάδι της χρονιάς. Τις πασπάλιζαν με κανέλα και μπόλικο πετιμέζι, που είχαν με επιμέλεια ετοιμάσει από το μούστο του προηγούμενου καλοκαιριού.
Το καλό νοικοκυριό της παλιάς Αίγινας ήθελε να υπάρχουν πάντα αποξηραμένα σύκα που και πάλι η νοικοκυρά είχαν ετοιμάσει από τον Αύγουστο, γεμιστά με αμύγδαλο. Λίγος μούστος είχε φυλαχθεί για μουστοκούλουρα μέσα στο χειμώνα και ίσως κάποιες ετοίμαζαν και σαραγλί με αμύγδαλο ή φιστίκι.
Ήταν τα χρόνια εκείνα που η Αίγινα ήταν γεμάτη με αμυγδαλιές και αμπέλια. Αυτό και μόνο έδινε αυτάρκεια στα νοικοκυριά που δεν είχαν μόνο το δικός τους κρασί στο βαρέλι, αλλά για τις κρύες ημέρες του χειμώνα ένα γλυκό με δικά τους υλικά που θα τους χάριζαν τις απαραίτητες θερμίδες για την αντιμετώπιση του κρύου.
Η Πρωτοχρονιά όμως ήταν η ευκαιρία για τα παιδιά να πουν τα κάλαντα και να δεχθούν το πολυπόθητο χαρτζιλίκι. Οι νονοί στέρνιαζαν τα βαφτιστήρια τους και κάποια παιδιά εξασφάλιζαν λίγες δεκάρες ή κάποιο μικρό δώρο κάνοντας ποδαρικό στα γειτονικά ή συγγενικά σπίτια.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς κρατούσαν καλά στην Αίγινα που διατηρούσε πολλές συνήθειες με ευλάβεια στην πόλη αλλά και στα χωριά και τους οικισμούς της ενδοχώρας.
Ας δούμε λοιπόν συγκεκριμένα κάποια από αυτά τα έθιμα που έχει καταγράψει ο Ιωάννης Μάντζαρης στο βιβλίο του: «Αιγινητών ήθη και έθιμα»
Ένα από αυτά είναι ο καλοπόδαρος.
Έτσι ονόμαζαν αυτόν που έμπαινε πρώτος σε ένα σπίτι. Εάν όμως συνέβαινε κάτι κακό σε αυτό το σπίτι κατά τη διάρκεια της χρονιάς, τότε έπρεπε να εξακριβωθεί ποιός ήταν αυτός ο "καλοπόδαρος". Το έθιμο αυτό σχετίζεται με το "ποδαρικό". Όποιος τύχαινε και ερχόταν στο σπίτι, τον έβαζαν και έμπαινε με το δεξί πόδι. Στο Μεσαγρό όσοι επισκέπτονταν φιλικά σπίτια έφερναν μαζί τους και ένα ρόδι. Μόλις πατούσαν το πόδι τους στο κατώφλι του σπιτιού έσπαγαν το ρόδι, ώστε με τον ερχομό του χρόνου να έρθει και η ευτυχία σε αυτό το σπίτι. Βεβαίως για να γίνει η επίσκεψη θα έπρεπε να ειδοποιηθούν οι νοικοκυραίοι από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και αυτό, διότι διάλεγαν ποιός είχε το καλό ποδαρικό.
Ανήμερα την Πρωτοχρονιά οι παλαιοί Αιγινήτες πήγαιναν στην Εκκλησία για να λειτουργηθούν και έπαιρναν μαζί τους ένα ροΐδι (ρόδι). Όταν επέστρεφαν στο σπίτι τους έσπαγαν το ροΐδι μπροστά στην πόρτα του σπιτιού, για να είναι όπως έλεγαν το σπίτι γλυκό και γεμάτο σαν το ρόδι. Επίσης έβαζαν ανήμερα την Πρωτοχρονιά πάνω στην πόρτα κι ένα πέταλο αλόγου, για να πάει καλά ο χρόνος.
Το δέσιμο της μοίρας
Στην παλιά Αίγινα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς λίγο πριν κοιμηθούν, οι κοπέλες χτενίζονταν και τα αποχτενίδια τους μαζί με ένα χτένι και έναν καθρέφτη τα τοποθετούσαν στο προσκεφάλι τους. Κατόπιν περιζώνονταν με ένα χρυσομάντηλο, τα δύο άκρα του οποίου τα έδεναν στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους με τρεις κόμπους και κατόπιν έλεγαν τα εξής: "Σε δένω μοίρα μου, να ΄ρθης απόψε στον ύπνο μου, να μου ειπείς ποιόν θα πάρω.Κι αν έρθεις, δεν σε λύνω".
Το στέρνιασμα
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι παππούδες, οι γιαγιάδες και οι γονείς στέρνιαζαν τα παιδιά τους, δηλαδή τους έδιναν χρήματα, αντί για καλούδια. Με αυτά τα χρήματα τα παιδιά αν δεν αγόραζαν παιχνίδια, αγόραζαν καρύδια με τα οποία έπαιζαν το παιχνίδι "τα καρύδια", στο οποίο έβαζαν στοιχήματα με τσίγκινα φλουριά για το ποιό παιδί θα έπαιρνε τα περισσότερα καρύδια, χτυπώντας τα.
Η μαυρόπετρα
Ο νοικοκύρης ή η νοικοκυρά έφερναν από τα χωράφια και τοποθετούσαν έξω από την πόρτα του σπιτιού μια στρογγυλή μαυρόπετρα, σε μέγεθος ανθρώπινου κεφαλιού. Γύρω στα ξημερώματα, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς πριν να ξυπνήσουν τα παιδιά και οι παππούδες, η νοικοκυρά λιβάνιζε το σπίτι, τα εικονίσματα και όσους κοιμούνταν. Κατόπιν έπαιρνε τη μαυρόπετρα και την ακουμπούσε λιγάκι πάνω στο κεφάλι τους και έκανε την ακόλουθη ευχή: " Το κεφάλι που ακουμπά η μαυρόπετρα να είναι γερό σαν κι αυτή". Μετά έπαιρνε τη μαυρόπετρα και τη φύλαγε κάτω από ένα κρεβάτι ή μέσα στην παλεθούρα (ντουλάπι στον τοίχο) και τους ξυπνούσε όλους για να πάνε στην εκκλησία.
Η κρεμμυδασκέλα
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι παλαιοί Αιγινήτες έπαιρναν από τα χωράφια κρεμμύδες, τις οποίες ονόμαζαν ασκέλες. Τις τοποθετούσαν πάνω από το κατώφλι της πόρτας. Είχαν ευεργετικές ενέργειες για το σπιτικό και τους νοικοκυραίους, γιατί όπως πίστευαν, το σπίτι θα ευημερήσει και θα είναι "γεμάτο και ντυμένο σαν την ασκέλα"
Ακόμα και η πανδημία με τις νέες συνθήκες ζωής που έχει επιβάλει μας κάνει να ξεχάσουμε κάποια από αυτά τα παλιά έθιμα που βασική τους προϋπόθεση ήταν η ζωή μαζί με τον άλλον, η συνάντηση και ο κοινός εορτασμός.
Εμείς ας θυμηθούμε τα παλιά κι ας δούμε πως οι Έλληνες έκαναν πρωτοχρονιά χωρίς πολλά στολίδια ή εξεζητημένες γεύσεις.
