Οι Αιγινήτες θυµούνται…
Ενθυµήµατα, Αντικείµενα, Ιστορίες… Ένα σπάνιο υλικό στην έκθεση της Ελίκας Βλαχάκη, που µας ξύπνησε σκοτεινές µνήµες, και φυσικά επανέφερε το αιώνιο αίτηµα γύρω από το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο.
Της Σίλας Αλεξίου
Γλυκόπικρες αναµνήσεις από µια άλλη εποχή της Αίγινας, από την περίοδο λειτουργίας των Φυλακών, αναµόχλευσε η έκθεση «Ενθυµήµατα, Αντικείµενα και Ιστορίες», φέρνοντας στο προσκήνιο την επιτακτική ανάγκη αποκατάστασης του πρώτου καποδιστριακού κτιρίου, του Ορφανοτροφείου. «Το 1880 έφτασαν οι πρώτοι κρατούµενοι. Αυτή η επιλογή (να γίνει το εγκαταλελειµµένο κτίριο φυλακή, για να µην καταρρεύσει) βάρυνε τελικά σαν κατάρα πάνω στο καποδιστριακό ίδρυµα και το παραµόρφωσε από κάθε άποψη» έλεγε το 196 η φιλόλογος-ιστορικός Γωγώ Κουλικούρδη. Και κατέληγε «Απαιτούµε αυτό το τραυµατισµένο από φοβερές µνήµες κτίριο να ξαναγυρίσει στον αληθινό του προορισµό να γίνει κέντρο της Επιστήµης, της Τέχνης και της Ζωής».
Γιατί το Ορφανοτροφείο του Καποδίστρια, που λειτούργησε το 1829, στέγασε τις πρώτες τεχνικές σχολές, ένα τµήµα του Εθνικού Τυπογραφείου, το πρώτο Εθνικό δείο, την πρώτη Εθνική Βιβλιοθήκη, το πρώτο αρχαιολογικό και ορυκτολογικό µουσείο. Και, σύµφωνα µε την αείµνηστη Γωγώ Κουλικούρδη, «Με άλλα λόγια, το κτίριο αυτό έγινε το πρώτο εκπαιδευτικό και πολιτιστικό κέντρο της νεώτερης Ελλάδας». Ζώσες µνήµες από τη λαµπρή εκείνη περίοδο δεν υπάρχουν.
Οι κάτοικοι της Αίγινας όµως θυµούνται πολύ καλά την εποχή των Φυλακών. «Θυµάµαι πάντως αυτή την αίσθηση της φυλακής όταν περνάς, γιατί εγώ στην Αίγινα ερχόµουνα τα καλοκαίρια. Τη λάτρευα την Αίγινα και τη λατρεύω πάντα, αλλά αυτό ήτανε το µαύρο σηµείο…» Η εικαστικός Ελίκα Βλαχάκη, σε συνεργασία µε την Παναγιώτα Γεννίτσαρη και την Πολύνα Στοφόρου, συγκέντρωσαν µαρτυρίες, αντικείµενα και πολύτιµα έγγραφα, στο πλαίσιο διδακτορικής εργασίας που αφορά το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο Φυλακές Αίγινας και την ιδιότητα των αντικειµένων να µας µεταφέρουν στον χρόνο και στον τον χώρο, ενεργοποιώντας τη διαδικασία της µνήµης.
Ο τίτλος της διδακτορικής εργασίας είναι «Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο Φυλακές Αίγινας Μπορεί η τέχνη να λειτουργήσει µέσα σ’ ένα τοπικό κοινωνικό πλαίσιο ως καταλύτης αλλαγής στη σχέση µας µε το παρελθόν και το άµεσο περιβάλλον µας». Το σπάνιο αυτό υλικό, το οποίο πραγµατικά µας µεταφέρει στη σκοτεινή εκείνη εποχή, εκτέθηκε στο Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας, σε µια ατµόσφαιρα συγκινησιακά φορτισµένη. Οι επισκέπτες στάθηκαν, συλλογίστηκαν, άλλοι θυµήθηκαν, άλλοι πληροφορήθηκαν, όλοι ωστόσο ένιωσαν κοντά στους κρατούµενους –πολιτικούς και ποινικούς–, θαυµάζοντας τα αντικείµενα που έφτιαχναν µε τα χέρια τους για να ξεχνιούνται εκείνες τις δύσκολες ώρες.
«Από αυτούς τους χώρους, που µας προκαλούν δέος, πολλοί αγωνιστές της Αντίστασης έφυγαν για τα γερµανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολλοί καταδικασµένοι σε θάνατο πέρασαν εδώ την τελευταία φοβερή τους νύχτα». Το συγκλονιστικό κείµενο της Γωγώς Κουλικούρδη (από το αρχείο της Λίνας Μπόγρη-Πετρίτου), που αποτελεί τον πρόλογο του εντύπου το οποίο συνοδεύει την έκθεση, συνοψίζει την ιστορία του κτιρίου από το 12, που άρχισε η ανοικοδόµηση, έως το 1985, που έκλεισαν οι φυλακές και άρχισε η παρακµή του. Η απαίτηση για την αποκατάσταση του κτιρίου, που διατύπωσε η Αιγινήτισσα λόγια το 1986 τόσο γλαφυρά –«Πιστεύουµε ότι τη νύχτα αυτή (οι καταδικασµένοι σε θάνατο αντιστασιακοί) οραµατίστηκαν µια εποχή όπου το κτίριο θα γινόταν ένα κέντρο Ζωής και Γνώσης»–, εξακολουθεί να στοιχειώνει την Αίγινα. Τρανή απόδειξη η ανταπόκριση που βρήκε στο κοινό η έκθεση της Ελίκας Βλαχάκη και των πολύτιµων συνεργατών της.
