Η Covid-19 είναι πιο τραυματική στις μεσογειακές κουλτούρες
του Alberto del Campo (*)
Οι μεγάλες αλλαγές που προκαλεί η πανδημία δεν έχουν ακόμη φανεί. Αν νομίζει κάποιος ότι οι συνέπειες θα αρχίσουν να υποχωρούν αυτόν τον χρόνο, κάνει λάθος. Η ιστορία δείχνει ότι μια κρίση σαν τη σημερινή έχει διάρκεια. Ηδη σημειώνονται δομικές αλλαγές σε ό,τι αφορά τα ταξίδια σε όλο τον κόσμο, τον ρόλο που θα παίξουν τα κράτη ή τον νέο εθνικιστικό λόγο που αναδύεται για την προστασία από τον «μολυσμένο ξένο». Οι συνέπειες είναι άμεσες στην καθημερινή ζωή, στις κοινωνικές σχέσεις. Όταν οι πολίτες φοβούνται και έχουν ανασφάλεια, θέλουν να προστατευθούν στον οικογενειακό πυρήνα, στο στενό τους περιβάλλον.
Η πανδημία υπήρξε πιο τραυματική για τις μεσογειακές κουλτούρες. Για τους πληθυσμούς αυτούς, είναι πιο οδυνηρό να μην μπορούν να αγγίζονται, να μην μπορούν να είναι κοντά. Φθειρόμαστε και εξοργιζόμαστε περισσότερο από αυτή τη στέρηση. Φοράμε μάσκες, δεν αγγιζόμαστε, δεν μπορούμε να συναντηθούμε με τους φίλους μας. Περνάμε δύσκολα αυτή την κρίση. Χρειαζόμαστε στοργή και κατανόηση και, σε μια κατάσταση συλλογικού φόβου, δεν έχουμε όρεξη για κίνδυνο και περιπέτεια, που πριν από την πανδημία είχαν μεγάλη αξία. Ο κόσμος επιστρέφει σε πιο παραδοσιακά μοντέλα σχέσεων.
Το ατομικό μοντέλο υπέστη μεγάλο πλήγμα σε αυτή την κρίση. Noμίζαμε ότι η ευτυχία βρισκόταν μέσα μας, στις γρήγορες σχέσεις, στην ομφαλοσκόπηση. Η μοναξιά έδειξε ότι είμαστε πιο ευάλωτοι, ότι δεν έχει λειτουργήσει ούτε το κράτος ούτε η επιστήμη ούτε ο καταναλωτισμός. Τώρα καταλαβαίνουμε γιατί υπάρχουν οι οικογένειες σε όλους τους πολιτισμούς. Δεν υπάρχει κανένας πολιτισμός όπου να ηγεμονεύουν οι μοναχικοί άνθρωποι, γιατί ο άνθρωπος χρειάζεται ενσυναίσθηση, χρειάζεται άλλους ανθρώπους που να βρίσκονται δίπλα του ό,τι κι αν συμβεί. Δεν είναι κάτι καινούργιο. Και στην κρίση του 2008 ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι τα δίκτυα οικογενειακής αλληλεγγύης ήταν αναγκαία.
Είναι αλήθεια ότι η τηλεργασία έσωσε πολλές δουλειές και επέτρεψε σε πολλές επιχειρήσεις να συνεχίσουν να λειτουργούν. Την ίδια στιγμή, όμως, μας ανάγκασε να είμαστε διαθέσιμοι από την ώρα που ξυπνάμε μέχρι την ώρα που κοιμόμαστε και αλλοίωσε τους οικιακούς χώρους. Οποιος έχει την καλύτερη δουλειά κράτησε το μεγαλύτερο δωμάτιο και η γυναίκα αναγκάστηκε να μοιραστεί τον χώρο της και τον χρόνο της με τα παιδιά.
Την ίδια στιγμή γενικεύτηκε το ηλεκτρονικό εμπόριο. Τα μικρά καταστήματα δεν μπορούν να συνέλθουν γιατί δεν έρχονται πολίτες. Όταν υπάρχει ανασφάλεια ο κόσμος δεν ξοδεύει κι αυτοί που καταναλώνουν το κάνουν μέσω του Διαδικτύου. Αλλά και το κοινωνικό κράτος έχει πέσει στα σχοινιά. Ο τρόπος λειτουργίας του είναι σχεδιασμένος για κανονικές εποχές, όχι για πανδημίες. Το κράτος κινείται σαν ελέφαντας, σαν δεινόσαυρος και ο κόσμος το καταλαβαίνει.
Μεγάλες είναι οι αλλαγές και στον τομέα της ψυχαγωγίας. Ο κινηματογράφος βρισκόταν σε δύσκολη θέση και πριν από την πανδημία. Τώρα, ο κόσμος ανακάλυψε και τις πλατφόρμες οπτικοακουστικού υλικού. Είναι βέβαια πιθανό όταν τελειώσει η πανδημία να εκδηλωθεί μια επιθυμία επιστροφής στην προηγούμενη κατάσταση. Υστερα από τόσες στερήσεις, μπορεί να εκδηλώσουμε πάλι την ανάγκη να καταναλώσουμε, να ταξιδέψουμε, να έχουμε σεξουαλικές σχέσεις. Δεν υιοθετώ την εικόνα της Αποκάλυψης. Εχουμε ξεπεράσει πανδημίες, παγκόσμιους πολέμους. Το μεγαλύτερο πλήγμα το έχουν υποστεί οι νέοι, αλλά κι αυτοί θα μάθουν.
(*) Ο Αλμπέρτο ντελ Κάμπο είναι διδάκτωρ κοινωνικής ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης
(Πηγή: συνέντευξη στην El Pais)
