"Μια επιστολή από τον Πόρο το 1828": Ιστορικό άρθρο από τους Αντώνη Βιρβίλη και Ανδριανό Ρητορίδη
Από την Δημοτική Βιβλιοθήκη Πόρου, λάβαμε και αναδημοσιεύουμε - με την άδεια τους - το συνημμένο άρθρο των φιλοτελιστών Αντώνη Βιρβίλη και Αδριανού Ρητορίδη με τίτλο 'Ένα γράμμα από τον Πόρο το 1828" που δημοσιεύεται στο τεύχος αρ. 721 Μαρτίου-Απριλίου του περιοδικού "Φιλοτέλεια".
Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον άρθρο που αφορά σε αλληλογραφία μεταξύ Άγγλων αξιωματούχων κατά το χρόνο της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους από τον Κυβερνήτη Καποδίστρια στον Πόρο το 1828.
Αν και η αλληλογραφία δεν έχει άμεση σχέση με τα διαδραματιζόμενα στην Ελλάδα την εποχή εκείνη, εν τούτοις δίνεται η ευκαιρία στους αρθρογράφους, στο πλαίσιο της μελέτης της ταχυδρομικής ιστορίας που κάνουν, να αναφερθούν και να σχολιάσουν εύστοχα τόσο πρόσωπα και απόψεις Ελλήνων και ξένων, όσο και γεγονότα που συνέβησαν τότε, κάνοντας βέβαια και τη γεωπολιτική, όπως θα λέγαμε σήμερα, ανάλυσή τους.
Και σημειώνουν με νόημα οι αρθρογράφοι μας ότι η πρωτοβουλία τους « ...ήταν μια καλή αφορμή, ενόψει και των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 το επόμενο έτος, να θυμηθούμε τις συνθήκες ίδρυσης του ανεξάρτητου κράτους της Ελλάδας, έπειτα από σκληρούς αγώνες και διπλωματικές προσπάθειες ...».
Ακολουθεί το κείμενο του άρθρου "Μια επιστολή από τον Πόρο το 1828" από τους Αντώνη Βιρβίλη και Ανδριανό Ρητορίδη, που δημοσιεύτηκε στο τεύχος του Φιλοτέλεια 721 Μάρτιος-Απρίλιος 2020:
"Πολλές φορές στο παρελθόν έχουν δημοσιευθεί ταχυδρομικά τεκμήρια διαφόρων περιόδων. Το μεγάλο ενδιαφέρον έγκειται στο γεγονός ότι, με το περιεχόμενο των επιστολών κυρίως, φωτίζεται με μια άλλη ματιά η χρονική περίοδος και αποκαλύπτονται, όταν πρόκειται για ιδιωτικές επιστολές, η προσωπική ζωή, οι σκέψεις των αλληλογραφούντων και, πολλές φορές, σημαντικές πληροφορίες για κάποια ιστορικά γεγονότα, τα οποία η ακαδημαϊκή επίσημη ιστορία αγνοεί ή δεν τα θεωρεί σημαντικά. Βρισκόμαστε στα μέσα Νοεμβρίου του 1828.
Ο Ι. Καποδίστριας, εκλεγμένος Κυβερνήτης της Ελλάδος από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον Απρίλιο του 1827, έχει έλθει στην Ελλάδα αρχές Ιανουαρίου 1828 και έχει αρχίσει τη μεγάλη προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου κράτους κυριολεκτικά από το μηδέν.
Οι δυσκολίες είναι τεράστιες. Έπρεπε να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις των πολιτικών και στρατιωτικών μερίδων στο εσωτερικό και τις πιέσεις των Μ. Δυνάμεων με τα διαφορετικά συγκρουόμενα συμφέροντα και επιδιώξεις. Ένα κυρίαρχο θέμα, όπως γίνεται αντιληπτό, υπήρξε η έκταση του νέου κράτους.
Κατά την Πρεσβευτική Διάσκεψη του Πόρου, ως συνέχειας της Ιουλιανής Συνθήκης που θα καθόριζε τα σύνορα του νέου κρατικού μορφώματος (αρχές Σεπτεμβρίου - αρχές Δεκεμβρίου 1828), οι πρέσβεις Stratford Canning της Αγγλίας, στρατηγός κόμης Armand Charles Guilleminot της Γαλλίας και κόμης Alexander Ivanovich Ribeaupierre της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη ζήτησαν από την Κυβέρνηση στις 28 Αυγούστου / 9 Σεπτεμβρίου να πληροφορηθούν την κατάσταση των ελληνικών επαρχιών πριν και μετά την Επανάσταση με την υποβολή 28 ερωτημάτων, ως προετοιμασία για τη διάσκεψη.
Το πρόβλημα θα λυνόταν με διάσκεψη μεταξύ των Μ. Δυνάμεων και των αντιμαχομένων μερών (Ελλάδας και Τουρκίας). O Canning στις 1/13 Αυγούστου είχε γνωστοποιήσει στον Καποδίστρια την πρόθεση των πρέσβεων να μεταβούν από την Κέρκυρα στον Πόρο για τη συνέχιση της διάσκεψης με τη συμμετοχή και της ελληνικής πλευράς (η Υψηλή Πύλη, αν και είχε προσκληθεί, αρνήθηκε να συμμετάσχει).
Ο Κυβερνήτης, στη θετική απάντηση προς τους πρέσβεις από την Αίγινα στις 14/26, κλείνει την επιστολή του με την εξής παρατήρηση: «Μαθούσα [η Ελληνική Κυβέρνηση] δε μετ’ ευχαριστήσεως, ότι μετά των συναδέλφων Σας μέλλετε να έλθετε κατά το Αιγαίον, λυπείται μόνον, ότι εξελέξασθε την νήσον του Πόρου ως σημείον της Υμετέρας ενώσεως, εις τον Πόρον δεν υπάρχουσιν οικίαι άξιαι Υμών προς ενοίκησιν. Εις τας Σπέτζας ευρίσκονται και ικαναί και καλαί».
Σε ιδιαίτερη επιστολή με την ίδια ημερομηνία προς τον Canning επισημαίνει «Εάν, μαζί με τους συντρόφους σας αποφασίσετε να παραμείνετε στη φρεγάτα σας, όπως υποθέτω και ο κύριος Cartwrite [γενικός πρόξενος της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη], o Πόρος είναι χωρίς αντίρρηση προτιμότερος από οποιονδήποτε άλλο σταθμό. Εάν όμως επιθυμείτε να εγκατασταθείτε, σας προτείνω τις Σπέτσες όπου υπάρχουν οικίες κατοικήσιμες».
Ο Καποδίστριας είχε δίκιο. Οι οικίες του Πόρου δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν με τoν μεγάλο αριθμό καπετανόσπιτων καi αρχοντικών των Σπετσών ούτε να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της πολυπληθούς, ίσως, ακολουθίας που θα συνόδευε τους πρέσβεις. Γνωστές, κατά τεκμήριο, ευπρόσωπες οικίες εκείνη την εποχή στον Πόρο ήταν του Σπύρου Λινάρδου που χρησιμοποιήθηκε ως έδρα της Αντικυβερνητικής Επιτροπής και των προκρίτων Λογοθέτη Κωνσταντίνου Δουζίνα (τον Δεκέμβριο του 1826 ήταν ήδη έτοιμη), του Ν. Κολοκούβαρου στην οποία εγκαταστάθηκε, ως ευρύχωρη, o Καποδίστριας και το πολυάριθμο προσωπικό της Γενικής Γραμματείας που συνόδευε στον Πόρο τον Κυβερνήτη ήδη από τον Φεβρουάριο του 1828, η νεότευκτη του καπετάν Νικολάκη Κ. Γκίκα, φίλου και συνεργάτη του Καποδίστρια και πρώτου Προσωρινού Διοικητή Πόρου, στην οποία είχε φιλοξενηθεί τον Φεβρουάριο του 1827 ο Κυβερνήτης και η επίσης νεότευκτη του στρατηγού Χριστόδουλου Μερτίκα Μέξη, γνωστού ως Ποριώτη, από την πλούσια δράση του κατά τη διάρκεια της Επανάστασης.
Οι δύο τελευταίες πυρπολήθηκαν από τους Κυβερνητικούς μαζί με τις οικίες των Χατζή-Αναστάση Μάνεση, Ιωσήφ Φαλάγγα διοικητή του ατμοκίνητου Καρτερία, Δημητρίου Στ. Οικονόμου, Παντελή Ευσταθίου, Στεφ. Α. Στεφανή και Νικολάου Ι. Πιπίνου, μετά την πυρπόληση του στόλου από τον Μιαούλη την 1η Αυγούστου του 1831, ως ανήκουσες στους στασιαστές Συνταγματικούς.
Οι πρέσβεις τελικά επέλεξαν να παραμείνουν στα πλοία τους στο προφυλαγμένο λιμάνι του Πόρου, από την εγκατάστασή τους στις αλίμενες Σπέτσες.
Η αγγλική φρεγάτα Dryad, υπό τον πλοίαρχο George Crofton που μετέφερε τον Άγγλο πρέσβη, πήγε πρώτα στην Αίγινα και μετά ελλιμενίστηκε στον Πόρο καθ’ όλη τη διάρκεια της διάσκεψης. Η φρεγάτα είχε καθελκυσθεί το 1795, διέθετε πλήρωμα 264 ανδρών σε πολεμικές περιόδους και 164 σε ειρηνικές, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, έφερε 36 κανόνια και υπηρέτησε επιτυχώς και με διακρίσεις επί 64 χρόνια το ναυτικό της Αγγλίας, μέχρι τη διάλυσή της το 1859.
O συντάκτης P. P. Wynn, προφανώς από αριστοκρατική γενιά, της επιστολής που παρουσιάζουμε εδώ, υπηρετούσε στη Dryad ως υποπλοίαρχος και απευθύνεται στον Sir Richard Price Puleston 1st Baronet του Emral της κομητείας Flint, με διεύθυνση Emral Wrexham Denbighshire της Ουαλίας. Παρά την έρευνα δεν κατέστη δυνατόν να βρεθούν περισσότερα στοιχεία για τον αποστολέα. Ίσως ήταν κάποιος συγγενής του Sir Watkin Williams-Wynn, baronet of Wynnstay, ο οποίος υπήρξε μεγάλος φίλος του λόρδου Richard και ένας από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες γης της βόρειας Ουαλίας.
O λόρδος Richard, κατά τη βιογράφο του, υπήρξε ένα άτομο καλλιεργημένο, λίαν πνευματώδες και άριστος αλληλογράφος με την ανώτερη βρετανική τάξη μεταξύ των οποίων και με την Lady Ηamilton, ερωμένη του ναυάρχου Nelson ως και με τον ίδιο. Ήταν ένθερμος θιασώτης του κυνηγιού (διατηρούσε άλογα ράτσας και κυνηγετικά σκυλιά) και της ιστιοπλοΐας Το Emral Park ήταν πάντοτε ανοικτό για τους φίλους που προσκαλούσε συχνά και η φιλοξενία του εθεωρείτο μοναδική για την πολυτέλειά της (Mrs. Sunter Harrison, The Four Baronets of Emral and Emral Hall, 1974).
Παρατίθεται το δυσανάγνωστο κείμενο της τρισέλιδης επιστολής σε ελεύθερη απόδοση, η οποία θα πρέπει να γράφτηκε εσπευσμένα.
Βασιλικό πλοίο Dryad,
Πόρος 16.11.1828
Αγαπητέ Κύριε Richard,
Είμαι υποχρεωμένος να σας ευχαριστήσω για το πιο όμορφο τυρί που έφθασε ασφαλώς χθες με το ταχυδρομείο. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι ήταν το πιο καλοδεχούμενο δώρο, διότι μας λείπουν πολλά. Περιμέναμε να φύγουμε από αυτό το μέρος κάθε ημέρα το τελευταίο δεκαπενθήμερο αλλά οι πρέσβεις βρίσκουν το ένα ή το άλλο κάθε ημέρα να τους κρατά, πιστεύω πάντως ότι σε μια ακόμη εβδομάδα θα φύγουμε πρώτα στη Μάλτα --- [σελ. 2] --- για να πάρουμε ελευθεροκοινωνία και έπειτα στη Νάπολη. Πολύ πιθανό είναι να μπούμε στη Μάλτα σε καραντίνα είκοσι ημερών6. Είδα μεγάλες σε έκταση προαγωγές, έπειτα από την παραίτηση του Δούκα από το Ναυαρχείο, εκείνων που είχε υποσχεθεί. Φρόντισε πάντως να αφήσει το όνομά μου απ’ έξω. Πιστεύω τώρα ότι δεν έχω την παραμικρή ευκαιρία ότι μπορώ να περιμένω κάτι από τον Λόρδο Μelville και είμαι τώρα τόσο αηδιασμένος βλέποντας κάθε έναν να προχωρεί, ώστε πιστεύω ότι όταν η Dryad τελειώσει την αποστολή της, δεν θα προσπαθήσω να προσληφθώ ξανά. Όλοι οι παλαιοί μου συμμαθητές στο Rochfort είναι τώρα --- [σελ. 3] --- πλοίαρχοι ή αρχιπλοίαρχοι, και μη έχοντας καμία ελπίδα για περαιτέρω προαγωγή, νομίζω είναι καιρός να ψάξω για κάτι άλλο. O Egton; έφυγε από το πλοίο προ δύο εβδομάδων, κατέστη ανίκανος και πήγε σπίτι του στο Talbot. Ο ναύαρχος ήταν εξαιρετικά ευγενικός μαζί μου [...] αλλά μου είπε ειλικρινά ότι είχε τόσους πολλούς στενούς συγγενείς και φίλους να φροντίσει, ώστε δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι για μένα στο θέμα της προαγωγής. Οι μόνες κενές θέσεις τις οποίες έχει τη δύναμη να καλύψει είναι εκείνες των θανάτων και αυτές συμβαίνουν πολύ σπάνια. Όλη η μοίρα βγήκε σήμερα στη στεριά --- [σελ. 4] --- [...] για να δικάσει τον πλοίαρχο [Rooke;] για την απώλεια του Jasper9 που προσάραξε στην Κεφαλονιά προ δέκα ημερών. Χαιρετισμούς στη Λαίδη [...] Πιστέψατέ με Κύριε Richard,
Πάντοτε δικός σας.
P. P. Wynn
Όπως γίνεται εμφανές, η επιστολή αποτελεί κυρίως έκφραση βαθειάς πικρίας για την μη μέχρι τότε προαγωγή του αποστολέα σε ανώτερο βαθμό. H φιλοδοξία του ικανοποιήθηκε τελικά το 1835 με την προαγωγή του σε πλοίαρχο. Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες ενημερώσεις και μεταφορά νέων προς τον παραλήπτη, ως φαίνεται φίλο και προστάτη του αποστολέα.
Κάνει εντύπωση σήμερα το γεγονός ότι ο παραλήπτης στέλνει ένα δέμα με τυρί(!) από την Αγγλία σε ένα πλοίο της βρετανικής μοίρας στον Πόρο. Προξενεί επίσης εντύπωση η παρατήρηση του αποστολέα ότι στον Πόρο στερούνται πολλά. Αν εξαιρέσουμε την πολύ πιθανή περίπτωση τα πολεμικά αγγλικά πλοία να είχαν παράδοση στη λιτή διατροφή των πληρωμάτων τους και ιδιαίτερα των κατωτέρων, ο Πόρος διέθετε πλούσια παρακαταθήκη πηγών με καλό νερό, κηπευτικών και κτηνοτροφίας στο νησί και στην απέναντι πελοποννησιακή γη.
Στην απογραφή του 1829 διέθετε 7.464 κατοίκους και παροίκους, με δυνατή γεωργική και εμπορική τάξη, ικανή να τροφοδοτήσει τον ελλιμενισμένο εκεί ελληνικό στόλο, τη ρωσική μοίρα που είχε εγκαταστάσεις και βάση στο νησί ως και τα πλοία που συνόδευαν του τρεις πρέσβεις.
Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει και το γεγονός ότι οι καθημερινές διασκέψεις που γινόντουσαν στα πλοία προσέφεραν γεύματα, δείπνα ή δεξιώσεις, άξια των πρέσβεων και των ακολουθιών τους και όχι προφανώς τα συνηθισμένα. Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει η απορία του αποστολέα ότι οι πρέσβεις όλο και κάτι έβρισκαν και καθυστερούσαν το τέλος των διαπραγματεύσεων.
Δεν είχε άδικο, με τη διαφορά ότι η αιτία των καθυστερήσεων ήταν ο Καποδίστριας. Η Αγγλία επιθυμούσε εξαρχής τη νέα Ελλάδα να περιορίζεται στην Πελοπόννησο και μερικά νησιά, ενώ ο Καποδίστριας απέβλεπε σε μεγαλύτερη έκταση με την εύφορη Αιτωλοακαρνανία και τη Στερεά μέχρι τη γραμμή Πρέβεζας-Βόλου.
Το 1828 ο Κυβερνήτης κατέβαλε στρατιωτικές προσπάθειες για την κατάκτηση μεγάλων εδαφών στη Στερεά, ώστε, όταν θα ερχόταν η ώρα του διαπραγματεύσεων, να είχε τα αναγκαία επιχειρήματα για τη δημιουργία μιας βιώσιμης Ελλάδας. Με προσωπικές ενέργειες, επαφές με φιλέλληνες, ευφυείς διπλωματικούς χειρισμούς και χάρη στις σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες των ελληνικών δυνάμεων στη Στερεά Ελλάδα, ο Καποδίστριας πέτυχε από την απλή αυτονομία της Πελοποννήσου και λίγων νησιών που προέβλεπε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, αλλά με τα περιορισμένα σύνορα στη γραμμή Αχελώου-Σπερχειού.
Επωφελούμενος και από την πλήρη νίκη των Ρώσων στον πόλεμό τους με την οθωμανική αυτοκρατορία και τη Συνθήκη της Αδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου 1829), εξασφάλισε τη «μετάθεση» των συνόρων στη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού Κόλπου, κάτι που έγινε αποδεκτό και από τους Οθωμανούς τον Ιούλιο το 1832. Η προσπάθεια ανίχνευσης της ταχυδρομικής διαδρομής, που ακολούθησε η παρουσιαζόμενη αποστολή, παρουσιάζει δυσκολίες, λόγω έλλειψης ταχυδρομικών ενδείξεων.
Αν λάβουμε υπόψη ότι το αγγλικό Ναυαρχείο θα πρέπει να είχε οργανώσει κατά τέτοιον τρόπο την ταχεία επικοινωνία με τις πρεσβείες του εξωτερικού και τις εκάστοτε διασκορπισμένες βρετανικές ναυτικές ή στρατιωτικές δυνάμεις, θα μπορούσαμε θεωρητικά να υποθέσουμε ότι η διαδρομή ακολούθησε τα ακόλουθα στάδια:
1. Η επιστολή του Wynn παραδόθηκε στο ταχυδρομικό πλοίο που είχε φέρει την επιστολή του Puleston, πέρασε στη Νάπολη, όπου απολυμάνθηκε και σφραγίστηκε με την παραλληλόγραμμη δυσανάγνωστη ιταλική σφραγίδα, χωρίς να ανοιχθεί, εφόσον δεν επρόκειτο να προωθηθεί στο εσωτερικό. Η σφραγίδα με βουλοκέρι με το οικόσημο των Winn, παρέμεινε αλύμαντη.
2. Mε άλλο πλοίο συνέχισε το ταξίδι της προς Μάλτα
3. Στη Μάλτα ο ταχυδρομικός σάκος της βρετανικής μοίρας του Αιγαίου θα πρέπει να μεταφορτώθηκε σε άλλο πλοίο για προώθηση στο Γιβραλτάρ.
4. Πολύ πιθανόν, επειδή η διάπλευση του Βισκαϊκού κόλπου είναι πάντοτε επικίνδυνη τον χειμώνα, τον ταχυδρομικό σάκο να παρέλαβε μεγαλύτερο πλοίο για τη μεγάλη ναυτική βάση του Portsmouth.
5. Από το Portsmouth προωθήθηκε στο Ναυαρχείο στο Λονδίνο χωρίς να ανοιχθεί, εφόσον προτεραιότητα θα είχε η ταχεία άφιξη των επισήμων και υπηρεσιακών εγγράφων.
6. Στο Ναυαρχείο ανοίχθηκε ο σάκος, κρατήθηκε η επίσημη αλληλογραφία προς διανομή και η υπόλοιπη κατατέθηκε στο ταχυδρομείο. Εκεί, η επιστολή του Wynn πήρε σφραγίδα άφιξης τη δίκυκλη DE[cember] 1828 και χειρόγραφη σημείωση καταβολής εσωτερικού τέλους από τον παραλήπτη 11 πενών
7. Προωθήθηκε στον παραλήπτη στο Wrexham. Το ταξίδι θα πρέπει να διήρκεσε 28-30 ημέρες. Ίσως ο αναγνώστης να διερωτηθεί τι σημαντικό νέο φέρνει στο φως η δημοσίευση αυτής της επιστολής. Ασφαλώς τίποτα!
Ήταν όμως μια καλή αφορμή, ενόψει και των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 το επόμενο έτος, να θυμηθούμε τις συνθήκες ίδρυσης του ανεξάρτητου κράτους της Ελλάδας, έπειτα από σκληρούς αγώνες και διπλωματικές προσπάθειες και μια ωραία ευκαιρία δύο φίλοι, ο ένας στον Πειραιά και ο άλλος στο Nottingham, εραστές και οι δύο της ταχυδρομικής ιστορίας, να ενώσουν τις προσπάθειές τους στην αποκρυπτογράφηση μιας επιστολής. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους Haydn Puleston-Jones, Colin Tabeart και Αλέξη Παπαδόπουλο για τις πληροφορίες που μας έδωσαν ως και τον κοινό φίλο Γιώργο Μυλωνογιάννη για τη φιλόφρονα διάθεση της επιστολής προς μελέτη και δημοσίευση."
