Τα µεταλλεία της Ερµιόνης
Σπαράγµατα της βιοµηχανικής εποχής και µνηµείο πολιτισµού.
Γράφει η Παρασκευή Σκούρτη
Τοπίο βιοµηχανικό και ταυτόχρονα δείγµα βιοµηχανικής κληρονοµιάς, µε πλείστα κατάλοιπα της βιοµηχανικής ανάπτυξης και… πολλά ερείπια. Μέσα από τούτα τα ερείπια, ζωντανεύει ο ντόπιος βιοµηχανικός πολιτισµός, κληρονοµιά που δεν χωρά σε µουσείο, γιατί αποτελεί µνηµείο ανθρώπινου πολιτισµού, µακρόχρονης ιστορικής περιόδου.
Τα Μεταλλεία της Δάρδιζας αποτελούσαν βασικό οικονοµικό στήριγµα ολόκληρης της περιοχής, αλλά και εργατικών οικογενειών –στη δεκαετία του – από άλλα µέρη της πατρίδας µας, προκειµένου να καλύψουν τις βιοτικές τους ανάγκες, κυρίως από τα νησιά Σέριφο, Μήλο, Εύβοια κ.ά.
Ο δρόµος της εσωτερικής προσφυγιάς, µια πληθυσµιακή έκρηξη, έφερε στον τόπο µας ανθρώπους που ακούµπησαν τους πόνους τους, την αξιοσύνη τους – και έµειναν. Κι έγινε πόλη-µητέρα και τροφός των διωγµένων ή όσων αναζητούσαν δουλειά. νας αγώνας διαρκής, ένας κόσµος που είχε ανάγκη το µεροκάµατο να ζήσει. Ειδικευµένοι εργάτες και ανειδίκευτοι, σκαφτιάδες µε λοστούς, κασµάδες και αξίνες, χτίστες, µαραγκοί, µπιστολαδόροι αρµατωµένοι µε δυναµίτες, τοπογράφοι, εργοδηγοί, χηµικοί, διοικητικοί υπάλληλοι, διευθυντικά στελέχη της επιχείρησης.
Στις αχανείς, σκοτεινές στοές, στις µαύρες τρύπες στα έγκατα της γης, µέσα στο σκοτάδι, µε τις αδύναµες λάµπες της ασετιλίνης στο ένα χέρι και στο άλλο το ξεροκόµµατο του ψωµιού, πάλευαν τους φόβους τους. Δούλευαν χωρίς µέτρα προστασίας, παράγοντας πλούτο, και έβγαιναν µέσα από τον «υγρό τάφο» αγνώριστοι, χωµατένιοι, γεµάτοι µετάλλευµα – άλλοτε µαύροι και άλλοτε άσπροι, ανάλογα µε τα υλικά που έσκαβαν.
Το µόνο που απόµενε άσπρο ήταν το ασπράδι των µατιών τους, που έκρυβε και µια περηφάνια. βγαιναν στο φως µε κοµµένη την ανάσα, τυχεροί που σώθηκαν για ακόµη µία φορά. Η µυρωδιά της γαλαρίας πάνω τους και µέσα τους βαριά, αφού ο αέρας που ανέπνεαν στα σωθικά τους µύριζε µούχλα. Όλη την ηµέρα τσαλαβουτούσαν στα λασπόνερα και µούσκευαν ακόµη και οι λαστιχένιες µπότες τους. Κάθονταν κάτω στο χώµα αµίλητοι, να συνέλθουν. Στο µικρό διάλειµµα έβγαζαν το µεσηµεριανό τυλιγµένο στην καρό υφαντή πετσέτα δεµένη σταυρωτά.
Γύριζαν στα σπίτια τους µε το βασίλεµα του ήλιου, κουβαλώντας, εκτός από την ολοήµερη κούραση, την παχιά αλµυρή λάσπη σκόνης και ιδρώτα, µε έντονη την ανάγκη να πλυθεί, να αναπνεύσει το σώµα, να ξεκουραστεί. Όλοι τους άνθρωποι της εργατιάς, του µεροκάµατου, µεροδούλιµεροφάι. Πικρή ζωή, επίπονη και κάποτε µαρτυρική. Μες στις στοές υπάρχουν ακόµη τα ίχνη του ανθρώπινου µόχθου και ο ιδρώτας του µεροκάµατου.
Στις 25 Ιουνίου 2017 στο Πνευµατικό Κέντρο της Ερµιόνης (Σχολείο Συγγρού) διεξήχθη µια πολύ ενδιαφέρουσα ηµερίδα µε τίτλο «Στις διαδροµές… των Μεταλλωρύχων και Λιγνιτωρύχων Πελοποννήσου», µε αξιόλογες εισηγήσεις, προβολές, εκθέσεις φωτογραφίας και µουσική. Διοργανωτές ήταν ο Δήµος Ερµιονίδας, το Νοµικό Πρόσωπο του Δήµου, η Περιφέρεια και το Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισµού. Η εξορυκτική διαδικασία ξεκινά το 1908 και διαρκεί έως και το 1978.
Οι επιχειρηµατίες που είχαν αναλάβει την εκµετάλλευση είναι Μεταλλευτική Εταιρεία «Μεταλλεία Ερµιόνης», Αρ. Π. Σκένδερ, από το 1905.
Η Γαλλική Εταιρεία που διαχειριζόταν και τα Μεταλλεία της Σερίφου, µε τον Γεώργιο Γρώµαν.
Η Ο.Ε. Μιχ. Λίτσας και . Σκένδερ από το 1922.
Η Ανώνυµη Ελληνική Εταιρεία Χηµικών Προϊόντων, Νικ. Κανελλόπουλος, από το 1927.
Η ΑΕΕΧΛΠ, Πρόδροµος Αθανασιάδης (Μποδοσάκης), 1947.
Στη συνέχεια ήρθε στα χέρια της Ελληνικής Εταιρείας, όπου αφέθηκε στην εγκατάλειψη και αναπόφευκτα στην κατάρρευση. Σηµερινός ιδιοκτήτης των Μεταλλείων, ο Όµιλος Τσοκανή Α.Ε. Το πλυντήριο για το πλύσιµο του µεταλλεύµατος, η σκάλα που προσέγγιζαν καθηµερινά τα µεγάλα καράβια φέρνοντας κάρβουνο και παίρνοντας µετάλλευµα, τα βαγόνια, οι ράγες και οι στοές, το Διοικητήριο και η Λέσχη, η οικία του Διευθυντή µε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της αστικής κατοικίας, η εργατική συνοικία µε τις κατοικίες πιασµένες χέρι-χέρι, η µία δίπλα στην άλλη, όπως η µοίρα των εργατών, το σχολείο, το παντοπωλείο, οι εκκλησίες –ιερά λατρείας–, τα δέντρα.
Και τώρα, όλα τους βιοµηχανικά σπαράγµατα Τεράστια είναι η ευθύνη της τότε Δηµοτικής Αρχής, που θα έπρεπε µε κάθε τρόπο να απαιτήσει να κηρυχθούν οι εγκαταστάσεις διατηρητέο µνηµείο και –σε συνεργασία µε αρµόδιους φορείς και το Υπουργείο Πολιτισµού και Ανάπτυξης– να εντάξει τα βιοµηχανικά κτίσµατα και τις εγκαταστάσεις σε προγράµµα τα σωστικής παρέµβασης, ώστε το «Μνηµείο» να αποκτούσε ανάλογη και βιώσιµη χρήση. Τα Μεταλλεία αποτελούν πηγή για ιστορική έρευνα, µέσα από τις γραπτές πηγές, τα γραπτά κείµενα, τις απεικονίσεις. Αλλά και ως προς την προφορική ιστορία, την ιστορία της µνήµης και την εµπειρία της ζωής, αξίζουν να µελετηθούν.
Χρέος απέναντι στους ανθρώπους του µόχθου, του πόνου, του µεροκάµατου. Οι προφορικές µαρτυρίες –ανθρώπινες ιστορίες–, η προφορική συζήτηση µε ζώντα πρόσωπα. Η καταγραφή από τους ανθρώπους που έζησαν –τους πρωταγωνιστές–, όσους απέµειναν, φωτίζοντας µε τις αφηγήσεις τους τις συνθήκες ζωής, τις συνθήκες της παραγωγικής διαδικασίας, αναδεικνύοντας µε τις περιγραφές στη γλώσσα τους την εργατική κουλτούρα, την καθηµερινότητά τους.
Άνθρωποι και συµβάντα, µαστόροι και εργάτες, σπουδαία και ασήµαντα περιστατικά – έτσι καταγράφεται η ιστορία της εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο δεν σώζεται µόνο το κέλυφος, αλλά πλαισιώνεται µε την ιστορία του. Οι ιστορίες τους συµβάλλουν στην κατανόηση της ιστορικής γνώσης και της παραγωγικής διαδικασίας.
Ο Θοδωρής Λιβάνιος ο Σερφιώτης, ερευνητής και συλλέκτης τέτοιων αφηγηµατικών ιστοριών, µε την αφορµή της ηµερίδας εµπλούτισε το αρχείο του. εν θα εξαιρέσω τις φωτογραφίες που αποτελούν τρανταχτά τεκµήρια ζωής. Η καταγραφή λοιπόν από µόνη της είναι κάποτε και σωστική επέµβαση.
