Πως άλλαξε η Ελλάδα σε 20 χρόνια - Συγκλονιστικά τα στοιχειά της WWF!

Είναι αλλαγές που τις έχουμε ζήσει, τις έχουμε δει να συμβαίνουν. Κάποιες συντελέστηκαν μόλις μέσα σε λίγες ημέρες, για παράδειγμα με τη δύναμη μιας καταστροφικής πυρκαγιάς. Κάποιες άλλες χρειάστηκαν χρόνια, όπως η μετατροπή εγκαταλελειμμένων χωραφιών σε δάσος ή η «τσιμεντοποίηση» παράκτιων περιοχών. Δύσκολα, όμως, μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει το «αποτύπωμα» που αφήσαμε τα τελευταία 20 έτη στη χώρα μας, αν δεν έχει την πλήρη εικόνα. Με αυτήν την έννοια, η συγκέντρωση των μεταβολών στις χρήσεις γης την τελευταία 20ετία, έργο που έφερε σε πέρας η περιβαλλοντική οργάνωση WWF, μας δίνει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη ματιά για το πώς επηρέασαν τη χώρα μας όλες οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις των προηγουμένων δύο δεκαετιών, δηλαδή οι συνέπειες των πράξεών μας. Τι συνέβη, λοιπόν, στην Ελλάδα την τελευταία 20ετία; Από το 1987 έως το 2007, οι γεωργικές εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 5 εκατομμύρια στρέμματα, ενώ οι οικιστικές και οι άλλες ανθρωπογενείς δραστηριότητες κατέλαβαν 333.000 στρέμματα περισσότερα. Αντίθετα, τα δάση μας μειώθηκαν συνολικά κατά 1,3 εκατ. στρέμματα (αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη δεν έχει λάβει υπόψη τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007, στις οποίες κάηκαν τουλάχιστον 2 εκατ. στρέμματα δασών), ενώ οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης και οι θαμνότοποι κατά 5 εκατ. στρέμματα. «Όμως αυτές οι αλλαγές αφορούν το σύνολο της χώρας. Για να καταλάβουμε τι έχει συμβεί, πρέπει να δούμε τις “μετατοπίσεις” που έγιναν ανά περιοχές», εξηγεί στην «Κ» η συντονίστρια δράσεων επιστημονικής τεκμηρίωσης του WWF Παναγιώτα Μαραγκού. Για παράδειγμα: • 800.000 στρέμματα δασών είχαν αναπτυχθεί έως το 2007 σε εκτάσεις που ήταν θαμνώδεις το 1987. • 2,5 εκατ. στρέμματα θαμνότοπων του 1987 έγιναν έως το 2007 γεωργικές εκτάσεις. Πρόκειται για εκτάσεις που βρίσκονται κυρίως σε χαμηλά υψόμετρα, γύρω από αστικά κέντρα. • 6 εκατ. στρέμματα που ήταν χορτολιβαδικές εκτάσεις το 1987 έγιναν γεωργική γη έως το 2007. Ομως, άλλα 2 εκατ. στρέμματα ακολούθησαν την αντίστροφη πορεία, από καλλιεργήσιμες σε χορτολιβαδικές εκτάσεις. Ακόμα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν από την αντιπαράθεση των στοιχείων ανά γεωγραφική περιφέρεια. • Στην Πελοπόννησο γίνεται ξεκάθαρη η εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας: 1,4 εκατ. στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χρήση, τα περισσότερα σε περιοχές με υψόμετρο άνω των 800 μ. «Μια εξέλιξη που οφείλεται στην εγκατάλειψη των ορεινών χωριών και στη μειωμένη ανταγωνιστικότητα των μικρών ορεινών κλήρων», εξηγεί η κ. Μαραγκού. • Στο Ιόνιο, παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση των γεωργικών εκτάσεων (κατά 290.000 στρέμματα ή 12,6% της συνολικής έκτασης των νησιών). «Η γεωργική γη έχει επεκταθεί κυρίως σε εκτάσεις χαμηλής βλάστησης. Φαίνεται ότι επηρεάζεται από την αύξηση του τουρισμού και την ανάγκη για περισσότερα τοπικά προϊόντα», εκτιμά η ίδια. • Η Χαλκιδική εμφανίζει τη μεγαλύτερη απώλεια δασικών εκτάσεων. Περίπου 170.000 στρέμματα δάσους και δασικών εκτάσεων μετατράπηκαν σταδιακά σε οικισμούς, σε εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και γεωργικές εκτάσεις. • Αντίθετα, στην Ανατολική ΜακεδονίαΘράκη, περίπου 700.000 στρέμματα θάμνων και λιβαδιών μετατράπηκαν σταδιακά σε δάση. «Η εξέλιξη αυτή έρχεται πιθανότατα ως συνέπεια της εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας, που διατηρούσε τα ανοίγματα στα δάση, και των μικρών ξυλικών καλλιεργειών», λέει η κ. Μαραγκού. «Αντίθετα με ό,τι ίσως πιστεύει πολύς κόσμος, η πύκνωση των δασών δεν είναι καλή για τη βιοποικιλότητα». «Αυτό που φαίνεται ξεκάθαρα ότι συνέβη από το 1987 ώς το 2007 ήταν η αύξηση των ανθρωπογενών καλύψεων, όπως οι γεωργικές εκτάσεις και οι οικισμοί, σε βάρος της φυσικής βλάστησης», ανέφερε χθες ο διευθυντής του WWF Ελλάς Δημήτρης Καραβέλας. «Αν επαναλάβουμε αυτή τη μελέτη το 2027, η εικόνα θα είναι πολύ διαφορετική, ως συνέπεια της περιόδου των μεγάλων αλλαγών που ζούμε και ιδίως της μείωσης της σημασίας της χωροταξίας. Μακάρι τα στοιχεία αυτής της μελέτης να μας αφυπνίσουν. Είναι καιρός να διδαχθούμε από τα λάθη μας και να σχεδιάσουμε διαφορετικά το μέλλον μας». Η εργασία ξεκίνησε το 2008 στο πλαίσιο του προγράμματος του WWF Ελλάς «Το μέλλον των δασών», που χρηματοδοτήθηκε από τα κοινωφελή ιδρύματα Ι. Σ. Λάτση, Α. Γ. Λεβέντη και Μποδοσάκη, καθώς και δωρεές ιδιωτών. Στην εκπόνηση της μελέτης το WWF συνεργάστηκε με το Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής και Τηλεπισκόπησης της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ και 21 ειδικούς και εμπειρογνώμονες. Περισσότερο πράσινο στα βορειοανατολικά Μόλις το 1,4% των γεωργικών εκτάσεων στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη άλλαξε χρήση Η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη είχε από τα σημαντικότερα φαινόμενα «πύκνωσης» των δασών της. Αντίθετα, η Χαλκιδική και η δυτική Θάσος έχασε μεγάλο μέρος δασικών εκτάσεων. Στην Ηπειρο η γεωργία μετακινήθηκε προς τις παράκτιες περιοχές. Ας δούμε τις αλλαγές που συντελέστηκαν ανά γεωγραφικό διαμέρισμα. Αν. Μακεδονία-Θράκη • Μόλις το 1,4% των γεωργικών εκτάσεων (το μικρότερο ποσοστό της χώρας) άλλαξε χρήση, γεγονός που αποδίδεται στη μεγάλη παραγωγικότητα της γης και των μικρών πιέσεων εγκατάλειψής της. • Αυτό αποδεικνύεται και από τη μετατροπή 836.400 στρεμμάτων σε γεωργικές εκτάσεις. Εντοπίζονται κυρίως βορειοανατολικά της Κομοτηνής και βορειοδυτικά της Ξάνθης. • Το σύνολο των δασών που «χάθηκαν» ξεπερνάει τα 354.000 στρέμματα. Οι περισσότερες αλλαγές εντοπίζονται βόρεια της Ξάνθης και στο τρίγωνο που σχηματίζεται μεταξύ Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της Θάσου, στην οποία η αλλαγή είναι έντονη στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, ως αποτέλεσμα των μεγάλων πυρκαγιών το 1989 και το 1994. • Από την άλλη, περίπου 208.000 στρέμματα χαμηλής βλάστησης δασώθηκε. Οι περιοχές αυτές εντοπίζονται κυρίως βορειοανατολικά της Αλεξανδρούπολης, στο εθνικό πάρκο Δαδιάς - Λευκίμης - Σουφλίου, βορειοανατολικά της Κομοτηνής και βόρεια της Δράμας, καθώς και στο ανατολικό τμήμα της Θάσου. Κεντρική Μακεδονία • Το 1987 περίπου 6.500.000 στρέμματα γης (22,8% της συνολικής έκτασης) καλύπτονταν από δάση, μέγεθος που ώς το 2 0 0 7 είχε με ι ωθεί σε περίπου 6.360.000 στρέμματα. • Περίπου 616.000 στρέμματα γεωργικής γης άλλαξαν χαρακτήρα. Το φαινόμενο είναι εντονότερο στις περιφερειακές ενότητες Φλώρινας, Καστοριάς, Γρεβενών και Κοζάνης, περιοχές κατ’ εξοχήν ορεινές. • Την ίδια στιγμή περισσότερα από 2.384.000 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε γεωργικές εκτάσεις. Σημαντικό μέρος αυτών εντοπίζεται στην πεδιάδα του Αξιού. • Σχεδόν 744.000 στρέμματα δάσους «χάθηκαν». Ενα σημαντικό μέρος αυτής της αλλαγής αφορά δάση που μετατράπηκαν σε γεωργικές εκτάσεις (41,4%). • Η Χαλκιδική ξεχωρίζει πανελλαδικά, καθώς εκεί σημειώνονται οι μεγαλύτερες απώλειες δασών κατά τη διάρκεια της 20ετίας. Συγκεκριμένα, την περίοδο 1987-2007 χάθηκαν συνολικά 170.269 στρέμματα δάσους, αποτέλεσμα είτε της καταστροφής τους από πυρκαγιές ή της μετατροπής τους σε γεωργικές χρήσεις και οικισμούς. Ηπειρος • Το 1987 περίπου 2.300.000 στρέμματα (25,2% της έκτασης της Ηπείρου) καλύπτονταν από δάση, μέγεθος που έπεσε στα περίπου 2.200.000 στρέμματα (24%) το 2007. • Σημαντική αύξηση της έκτασής τους παρουσιάζουν οι θαμνότοποι (αύξηση κατά 288.000 στρέμματα, δηλαδή 37%). • Οι γεωργικές εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 685.000 στρέμματα, που κατά βάση συγκεντρώνονται σε παραθαλάσσιες και αστικές περιοχές. • Από την άλλη, 316.000 στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε εκτάσεις χαμηλής βλάστησης, δάση και θαμνότοπους, υποδεικνύοντας την εγκατάλειψη των ημιορεινών καλλιεργειών. • Περίπου 350.000 στρέμματα δάσους «χάθηκαν». Σε απόλυτες τιμές το νούμερο είναι σημαντικά μικρότερο σε σχέση με άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα, αλλά ως ποσοστό επί της συνολικής έκτασης της Ηπείρου είναι το σημαντικότερο στη χώρα (3,82%). • Την ίδια στιγμή, 150.000 στρέμματα χαμηλής και θαμνώδους βλάστησης μετατράπηκαν σε δάση. Συρρίκνωση δασών σε Αττική και Εύβοια Στην αττική γη, τα δάση και οι γεωργικές εκτάσεις υποχώρησαν υπό το βάρος των οικιστικών πιέσεων. Στη Θεσσαλία, οι γεωργικές γαίες αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ στην Πελοπόννησο εγκαταλείφθηκε μεγάλο μέρος της ορεινής γεωργίας. Πιο συγκεκριμένα: Στερεά Ελλάδα • Περίπου 3.500.000 στρέμματα καλύπτονταν από δάση το 1987, έκταση που μειώθηκε κατά 7,7% μέχρι το 2007. • Στην Αττική εμφανίζεται η μεγαλύτερη, πανελλαδικά, αύξηση των «γυμνών» και τεχνητών επιφανειών (αύξηση κατά 153.852 στρέμματα, δηλαδή κατά 35%). Το γεγονός αυτό είναι αναμενόμενο, λόγω των οικιστικών καθώς και άλλων πιέσεων που ασκούνται. Ομοίως, 760.000 στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε άλλες καλύψεις. • Την αντίθετη πορεία (μετατράπηκαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις) ακολούθησαν περίπου 1.765.000 στρέμματα. Η μεγαλύτερη, πανελλαδικά, έκταση αυτής της αλλαγής (514.440 στρέμματα) εμφανίζεται στην περιφερειακή ενότητα Αιτωλοακαρνανίας, περιοχή κατ’ εξοχήν αγροτική. • Περισσότερα από 551.400 στρέμματα δάσους «χάθηκαν». Η Αττική και η Εύβοια είναι από τους νομούς που πανελλαδικά εμφανίζουν τις μεγαλύτερες απώλειες δασών. Ειδικότερα στην Αττική, την περίοδο 1987 - 2007 χάθηκαν συνολικά 184.187 στρέμματα δάσους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μελέτη δεν έχει λάβει υπόψη τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007. Θεσσαλία • Το 2007, το 46,2% της περιοχής καλυπτόταν από γεωργική γη. Συνολικά, παρατηρείται υποχώρηση σχεδόν ό λ ων τ ων φυσικών καλύψεων (κυρίως των εκτάσεων χαμηλής βλάστησης και των δασών κωνοφόρων), προς όφελος μιας σημαντικής επέκτασης της γεωργικής γης. • Το 1987 - 2007, περίπου 300.105 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων άλλαξαν χαρακτήρα. Και 1.042.000 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατ ράπηκαν σε γε ωργικήγη. Μεγάλο ποσοστό των τελευταίων εντοπίζεται στα βορειοδυτικά του νομού Λάρισας (τοποθεσία Λογγά), βορειοδυτικά του νομού Τρικάλων (Μετέωρα), νοτιοδυτικά του νομού Καρδίτσας (λίμνη Πλαστήρα) και γύρω από την πόλη του Βόλου. • Περίπου 325.000 στρέμματα δάσους αντικαταστάθηκαν από εκτάσεις θαμνώδους και μεταβατικής δασώδους κάλυψης (36,1%), γεωργικές γαίες (35,8%) και εκτάσεις χαμηλής βλάστησης (26,1% της συνολικής αλλαγής). Πελοπόννησος • Το 11,1% (2.391.835 στρέμματα) της έκτασης του γεωγραφικού διαμερίσματος της Πελοποννήσου καλυπτόταν από δάση το 1987, ποσοστό που μειώθηκε στο 10,1% το 2007 και πριν από τις μεγάλες πυρκαγιές εκείνου του καλοκαιριού. Αντιθέτως, αξιοσημείωτη αύξηση της τάξης των 600.000 στρεμμάτων παρουσιάζεται στις γεωργικές εκτάσεις της Πελοποννήσου. • Περισσότερα από 1,3 εκατ. στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε άλλες καλύψεις, κυρίως στους ορεινούς όγκους, όπως ο Πάρνωνας, ο Ερύμανθος, ο Χελμός και το Μαίναλο. Πρόκειται για τη σημαντικότερη εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας στην Ελλάδα. • Τον αντίθετο δρόμο (της μετατροπής σε γεωργική γη) ακολούθησαν 1.836.000 στρέμματα, τα οποία εντοπίζονται κατά κύριο λόγο στις πεδινές και ημιορεινές εκτάσεις. Θεαματική επέκταση της γεωργικής γης στα νησιά Αστικοποίηση των νησιών του Αιγαίου με γρήγορους ρυθμούς, κυρίως λόγω μεγάλου τουριστικού ενδιαφέροντος. Σε όλα τα νησιά, τόσο του Αιγαίου όσο και του Ιονίου, οι γεωργικές εκτάσεις εξακολουθούν να καταλαμβάνουν σημαντικό ποσοστό. Μάλιστα στα Ιόνια Νησιά παρατηρείται η μεγαλύτερη αύξηση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη χώρα. Αντίθετα, τα νησιά του Αιγαίου αστικοποιούνται με γρήγορους ρυθμούς. Πιο συγκεκριμένα: Νησιά Αιγαίου • Το 2007 το μεγαλύτερο ποσοστό των περιοχών καλυπτόταν από χαμηλή βλάστηση (3.914.000 στρέμματα ή 40,2%) ή καλλιεργούνταν (3.492.000 στρέμματα ή 35,9%). Τα δάση είναι περιορισμένα, καταλαμβάνοντας το 2007 περίπου 540.000 στρέμματα (5,6%), έκταση μειωμένη κατά 26,4% σε σχέση με το 1987. • Οι «λοιπές καλύψεις», στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι χτισμένες επιφάνειες, είναι το 2007 αυξημένες κατά σχεδόν 6% σε σχέση με το 1987, καταλαμβάνοντας 477.000 στρέμματα. Η μελέτη επισημαίνει τη συνεχώς εξαπλούμενη αστικοποίηση στα μικρά νησιά και ιδιαίτερα σε όσα αποτελούν δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, όπως η Μύκονος, η Σαντορίνη, η Πάρος, η Κέα κ.ά. • Περίπου 163.000 στρέμματα γεωργικών εκτάσεων εγκαταλείφθηκαν, ενώ περίπο υ 4 5 7 . 5 0 0 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε καλλιέργειες. • Περίπου 233.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων «χάθηκαν». Οι μεγαλύτερες αλλαγές εντοπίζονται στη Σάμο, στην Ικαρία και στη Ρόδο εξαιτίας πυρκαγιών. Νησιά Ιονίου • Η γεωργική γη καταλάμβανε το 1987 περίπου 1.081.000 στρέμματα (47% της συνολικής έκτασης), ποσοστό που αυξήθηκε σε περίπου 1.285.000 στρέμματα το 2007 (56% της συνολικής έκτασης). Η αύξηση, ως ποσοστό, φτάνει στο 12,6%, φέρνοντας τα Ιόνια Νησιά στην πρώτη θέση πανελλαδικά σε ό,τι αφορά τον ρυθμό επέκτασης της γεωργικής γης. Αυτές οι επεκτάσεις έχουν γίνει κυρίως στα όρια οικισμών και προϋπαρχουσών γεωργικών εκτάσεων. • Τα Ιόνια Νησιά παρουσιάζουν ένα από τα μικρότερα ποσοστά απώλειας δασών (μόλις 12.125 στρέμματα ή 0,53% της έκτασής τους). Οι σημαντικότερες αλλαγές εντοπίζονται στην Κεφαλονιά και στη Ζάκυνθο. Κρήτη Οι κύριες καλύψεις γης είναι η χαμηλή βλάστηση και οι γεωργικές εκτάσεις, που το 2007 καταλάμβαναν το 43% (περίπου 3,5 εκατ. στρ.) και το 46% (περίπου 3,7 εκατ. στρ.) αντίστοιχα. Οι δύο αυτές καλύψεις επικρατούσαν εξίσου και το 1987, παρότι στην εικοσαετία που μεσολάβησε οι εκτάσεις χαμηλής βλάστησης μειώθηκαν κατά περίπου 8,4%. • Τα δάση καταλαμβάνουν μόλις λίγο περισσότερο από 135.000 στρέμματα, έκταση μειωμένη κατά 12% σε σχέση με το 1987. • Την εικοσαετία 1987 - 2007 περίπου 361.000 στρέμματα γεωργικής γης μετατράπηκαν σε άλλες καλύψεις. Η αλλαγή παρατηρείται σε όλο το νησί και φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την εγκατάλειψη της ορεινής γεωργίας. • Αντί θε τ α, σχεδόν 6 6 4 . 0 0 0 στρέμματα φυσικής βλάστησης μετατράπηκαν σε γεωργικές εκτάσεις, σχεδόν αποκλειστικά στην ημιορεινή ζώνη Μελέτες και άσκηση πολιτικής Πολλά μπορούμε να αποκομίσουμε από τη μελέτη του WWF Ελλάδας. Κατ’ αρχήν, σημαντικό είναι να τονιστεί ότι η ελληνική πολιτεία δεν έχει ποτέ ολοκληρώσει ανάλογες μελέτες, δηλαδή ασκεί πολιτική χωρίς να γνωρίζει τις επιπτώσεις των αποφάσεών της. Το ιδιάζον αυτό γεγονός επισήμανε ο επίτιμος πρόεδρος του WWF, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Θύμιος Παπαγιάννης. «Τα τελευταία χρόνια, ο χώρος αντιμετωπιζόταν ως επενδυτική ευκαιρία, κάτι που φαίνεται ότι θα επηρεαστεί από τα τελευταία μέτρα φορολόγησης της γης», παρατήρησε. «Στις ανεπτυγμένες χώρες, η διαχείριση του χώρου ασκείται από το Δημόσιο για το κοινωνικό συμφέρον. Στην Ελλάδα έχουμε την εξής στρέβλωση: το Δημόσιο αναθέτει πληθώρα μελετών, που εκπονούνται και δεν εφαρμόζονται. Εν τω μεταξύ αλλάζει η νομοθεσία και εκπονούνται νέες μελέτες. Και όσο συμβαίνουν όλα αυτά, συνεχίζεται η άναρχη αστικοποίηση, η διάσπαρτη δόμηση, η σύγκρουση των χρήσεων γης. Αυτό, όμως, δεν φαίνεται να μας επηρεάζει, για παράδειγμα αυτές τις ημέρες συζητείται ένα νέο νομοθέτημα για τον τουρισμό που περιέχει αμφιλεγόμενες ρυθμίσεις. Συνεπώς, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν φθάσαμε εδώ τυχαία, αλλά ακολουθώντας ένα συγκεκριμένο πρότυπο ανάπτυξης, το οποίο συνεχίζουμε να αναπαράγουμε» ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ