Μια εικαστική δράση με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την απομάκρυνση των φυλακών από το ιστορικό κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου της Αίγινας.
Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο στις 25-26-27 Σεπτεμβρίου 2015. Εγκαίνια: Παρασκευή 25, ώρα 21.30. Στο πλαίσιο της 7ης Γιορτής Φιστικιού Αίγινας. Επιμέλεια: Γιώργος Καλόφωνος.
Μια ομάδα τριών διακεκριμένων εικαστικών που ζουν και εργάζονται για μεγάλα διαστήματα στην Αίγινα, ο Κώστας Βαρώτσος, η Βένια Δημητρακοπούλου και η Δανάη Στράτου, σε συνεργασία με τον ιστορικό Γιώργο Καλόφωνο –που φέτος έχει την προεδρία της οργανωτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Φιστικιού, της μεγάλης εμπορικής και πολιτιστικής γιορτής του νησιού– αποφάσισαν να σηματοδοτήσουν την φετινή επέτειο των 30 χρόνων από την απομάκρυνση των φυλακών από το εμβληματικό κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου, με ένα έργο που οι τρεις εικαστικοί δημιουργούν από κοινού, και που ως στόχο έχει να υπομνηματίσει εικαστικά το πολυτάραχο παρελθόν, την έντονη συμβολική φόρτιση αλλά και την ελπιδοφόρα δυναμική του σημαντικού αυτού μνημείου, που συνδέεται άρρηκτα με την ίδρυση του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους.
Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο, από τόπος μάθησης και πολιτισμού μετατράπηκε σε χώρο τιμωρίας και αποκλεισμού για να παραμείνει κλειστό τα τελευταία 30 χρόνια. Ίσως τώρα να έφτασε η στιγμή να ανοίξει ξανά στις δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας μας και να λειτουργήσει και πάλι ως τόπος πολιτισμού.
Το έργο
Το έργο είναι μία μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση επί της οδού Καποδιστρίου, ακριβώς απέναντι από την πρόσοψη του κτιρίου του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου. Πρόκειται για σπάνια περίπτωση δημιουργικής συνεργασίας μεταξύ τριών σύγχρονων διακεκριμένων καλλιτεχνών, που έχουν ο καθένας τους μια αυτόνομη και διακριτή πορεία στον χώρο των εικαστικών τεχνών. Η συνεργασία τους για την παραγωγή αυτού του έργου-εγκατάστασης αποτελεί από μόνη της ένα σημαντικό εικαστικό γεγονός που θα έχει μεγάλη απήχηση εντός και εκτός της χώρας μας.
Σκοπός
Σκοπός του έργου είναι να σηματοδοτήσει την σημαντική επέτειο ενός παραγνωρισμένου μνημείου, λειτουργώντας, ει δυνατόν, ως έναυσμα για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης του και ως πρόγευση της επαναλειτουργίας του ως τόπου μνήμης και δημιουργίας. Φιλοδοξεί να επικαιροποιήσει μέσα από την εικαστική πράξη την ιστορία του μνημείου και την προβληματική που αυτή θέτει, μια προβληματική που αντικατοπτρίζει εγγενή προβλήματα του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους (βλ. παρακάτω για το σύντομο ιστορικό του μνημείου).
Χαρακτηριστικά του έργου
Το έργο είναι τοποειδικό (site specific) και περιορισμένης διάρκειας. Η εγκατάσταση θα παραμείνει στην θέση της, για τρεις μόνο ημέρες κατά την διάρκεια της 7ης Γιορτής του Φιστικιού (25-26-27 Σεπτεμβρίου 2015), αλλά θα υπάρξει καταγραφή και τεκμηρίωσή της.
Υλοποίηση
Το έργο είναι μεγάλης κλίμακας αλλά χαμηλού κόστους και η πραγματοποίησή του βασίζεται εξ ολοκλήρου σε ιδιωτικές χορηγίες σε χρήματα και σε είδος.
Ευχαριστούμε θερμά τον Δήμο Αίγινας, την Κοινωφελή Επιχείρηση Δήμου Αίγινας, και τους χορηγούς του έργου, τις εταιρείες «PhilipposHellenicGoods» και «Νεκτάριος και Στυλιανός Πάλλης, Οικοδομικές Εργασίες». Ευχαριστούμε επίσης την κ. Παναγιώτα Γεννίτσαρη, Πτυχιούχο Μηχανικό Ανακαίνισης και Αποκατάστασης Κτιρίων, Α.ΤΕ.Ι. Πάτρας, για την βοήθεια που προσέφερε στον σχεδιασμό του έργου.
Το ιστορικό
Η επέτειος φέτος των 30 χρόνων από το κλείσιμο των Φυλακών της Αίγινας και τον χαρακτηρισμό του επιβλητικού κτιρίου του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου –στο οποίο στεγάζονταν– ως διατηρητέου μνημείου, από την τότε υπουργό πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, δεν μπορεί δυστυχώς να εμπνεύσει καμία διάθεση για εορτασμούς, παρά μόνο έντονο προβληματισμό:
- έντονο προβληματισμό για την παρούσα κατάσταση αλλά και για το μέλλον του πρώτου δημοσίου κτιρίου που οικοδομήθηκε στο νεώτερο Ελληνικό Κράτος, ενός μνημείου με ισχυρή συμβολική φόρτιση.
- έντονο προβληματισμό, επίσης, για την αποτυχία του κράτους–και συγκεκριμένα του αρμόδιου Υπουργείου Πολιτισμού– να διαχειρισθεί το εμβληματικό αυτό μνημείο, το οποίο από το 1997 που ξεκίνησε η διαδικασία αναστήλωσής του –και παρά τα τεράστια κονδύλια που απορρόφησε– παραμένει ακόμη σε ερειπιώδη κατάσταση και ερμητικά κλειστό – μια ανοιχτή πληγή τόσο για την τοπική κοινωνία του νησιού, όσο και για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.
Από το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο στις Φυλακές
Μέρος ενός ευρύτερου συνόλου μνημείων που συνδέονται με την ίδρυση στην Αίγινα του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους, με την εγκατάσταση στο νησί της πρώτης κυβέρνησης υπό τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, το Kαποδιστριακό Oρφανοτροφείο ανεγέρθηκεμέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο (1828–1829), με κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους, σε οικόπεδο 20 στρεμμάτων που παραχώρησε η δημογεροντία του νησιού, για να στεγάσει τα ορφανά του απελευθερωτικού αγώνα, και καλύπτει έναν χώρο περίπου 11.000 τετραγωνικών μέτρων (π. 5.000 τ.μ. κτιριακών εγκαταστάσεων και π. 6.000 τ.μ. εσωτερικής αυλής).Εκτός από την χρήση του για την στέγαση και την βασική, μέση και επαγγελματική εκπαίδευση 750 ορφανών (με σχολεία, εργαστήρια τεχνών, εργαστήρια χειροτεχνίας κ.λπ.) το κτίριο υπήρξε ο τόπος ίδρυσης και αρχικής λειτουργίας πολλών θεσμών του κράτους (εθνικό αρχαιολογικό μουσείο, εθνική βιβλιοθήκη, ορυκτολογικό και βοτανικό μουσείο, εθνικό τυπογραφείο, εθνικό νομισματοκοπείο, βοτανικός κήπος κ.λπ.). Στεγάστηκε εκεί επίσης και η νεοσύστατη Σχολή Ευελπίδων. Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη και την ανατροπή της εκσυγχρονιστικής πολιτικής του, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε, για μικρά χρονικά διαστήματα, ως στρατώνας, λοιμοκαθαρτήριο, φρενοκομείο, τόπος στέγασης προσφύγων. Από το 1880 έως το 1984 το κτίριο λειτούργησε ως φυλακή, μια χρήση που σφράγισε ανεξίτηλα την ταυτότητά του, μετατρέποντάς το από χώρο εκπαίδευσης και πολιτισμού σε χώρο εγκλεισμού και τιμωρίας. Υπήρξε μάλιστα έως πρόσφατα τόπος κολασμού και μαρτυρίου μιας πλειάδας πολιτικών κρατουμένων.
Προσπάθειες αξιοποίησης
Μετά την κατάργηση των Φυλακών Αιγίνης και εν αναμονή της περιπόθητης αποκατάστασης και αξιοποίησης του μνημείου από το Υπουργείο Πολιτισμού, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε προσωρινά από τον Δήμο για να στεγάσει, υπό αντίξοες συνθήκες,διάφορες δραστηριότητες, όπως το Κέντρο Περίθαλψης Αγρίων Ζώων κ.ά., καθώς και την περιστασιακή οργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. Αποτέλεσμα μακροχρόνιων αγώνων της τοπικής κοινωνίας, το έργο της αποκατάστασης του κτιρίου εντάχθηκε το 1997 στο 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης με σκοπό να μετατραπεί το τεράστιο αυτό οικοδόμημα αποκλειστικά σε διαχρονικό μουσείο της Αίγινας, μια μονολειτουργική χρήση που υπονομεύει δυστυχώς την βιωσιμότητα του όλου εγχειρήματος. Με σημαντικές καθυστερήσεις και έχοντας απορροφήσει περί τα 10.000.000 ευρώ, το κτίριο παραδόθηκε τελικά το 2009, μετά από 12 χρόνια, σε ημιτελή κατάσταση, στην αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων, η οποία και το κρατά έκτοτε κλειστό, δίνοντας την εντύπωση ότιτο αντιμετωπίζει περισσότερο ως ένα ημιτελές κτίριο μουσείου παρά ως ένα σημαντικό μνημείο της νεώτερης ιστορίας του τόπου μας. Η ίδια λογική επικράτησε δυστυχώς και στην επιχειρούμενη αναστήλωση, με αλόγιστη χρήση τσιμέντου που αλλοιώνει την ιστορικότητα της μορφής του μνημείου.
Το μνημείο και η κοινωνία
Το Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο αποτελεί τις τελευταίες δεκαετίες σημείο τριβής και εντάσεων ανάμεσα στην αρχαιολογική υπηρεσία –που περιφρουρεί σθεναρά την αρμοδιότητά της– και την τοπική κοινωνία που διεκδικεί μια πιο ανοιχτή και πολυλειτουργική αντίληψη για την χρήση του μνημείου. Το άνοιγμα του μνημείου στην πλούσια πολιτισμική δραστηριότητα του νησιού –που παρά την έντονη έλλειψη κτιριακών υποδομώνέχει μια ισχυρή παρουσία στον χώρο των εικαστικών κυρίως τεχνών αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς, όπως το θέατρο, η μουσική, ο κινηματογράφος– θα βοηθούσε στο ζωντάνεμα του νεκρού σήμερα κτιρίου ενισχύοντας παράλληλα και την βιωσιμότητά του. Μια τέτοια πολυλειτουργική χρήση δεν προαπαιτεί την ολοκλήρωση του συνόλου της αναστήλωσης και επανα-διαμόρφωσης του τεράστιου αυτού κτιρίου, εφόσον θα μπορούσε να αρχίσει ήδη να χρησιμοποιείται λίγο-πολύ στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. Οι σύγχρονες πολιτισμικές δράσεις παγκοσμίως τείνουν συχνά να βρίσκουν στέγη σε χώρους εγκαταλελειμμένους και αδιαμόρφωτους. Θα μπορούσε λοιπόν το κτίριο να ανοίξει σε υψηλού επιπέδου πολιτισμικές δράσεις, μέχρι οι συνθήκες να επιτρέψουν την σταδιακή ίσως ολοκλήρωση της αποκατάστασής του.
Το μέλλον
Αντίστοιχος προβληματισμός έχει επικρατήσει το τελευταίο διάστημα και στον χώρο του Υπουργείου Πολιτισμού,όπως επίσης και της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων που με την συνδρομή της Περιφέρειας Αττικής προγραμματίζει αφ’ ενός την επανεκκίνηση του έργου της αποκατάστασης του μνημείου, αλλά επιθυμεί αφ’ ετέρου και το άνοιγμά του σε υψηλού επιπέδου πολιτισμικές δράσεις. Η πολιτική αστάθεια των ημερών και η αβεβαιότητα που επικρατεί δεν έχει επιτρέψει μέχρι σήμερα να γίνει ο απαιτούμενος σχεδιασμός για μια τέτοια σημαντική τομή.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η προτεινόμενη εικαστική δράση των τριών δημιουργών επιδιώκει να λειτουργήσει ως καταλύτης επικαιροποιώντας το πλέγμα των θεμάτων που θίγει η ιστορία του κτιρίου αλλά και ως προείκασμα της δυναμικής του και των πλούσιων δυνατοτήτων που προσφέρει για το μέλλον.
Επικοινωνία
Γιώργος Καλόφωνος (επιμελητής): 697 4073780
g.t.calofonos@gmail.com
