Το «Μπούρτζι» στο λιμάνι της Αίγινας
Μια από τις άγνωστες σελίδες της Ιστορίας της Αίγινας είναι αυτή που αναφέρεται στην ύπαρξη μικρών πύργων – φρουρίων στην είσοδο του λιμανιού της Αίγινας. Οι γκραβούρες, οι θαλασσογραφίες αλλά και οι παλιές ασπρόμαυρες φωτογραφίες που το αποτυπώνουν, μαρτυρούν όχι απλά την ύπαρξή του αλλά και ένα διαφορετικό τοπίο του λιμανιού της Αίγινας. Μια απροσδόκητη εικόνα της ακτογραμμής του νησιού, ένα αρχιτεκτονικό μνημείο που δυστυχώς καταστράφηκε. Η διάσωσή του αναμφίβολα θα είχε σφραγίσει την εικόνα του παραλιακού μετώπου της νησιώτικης πολιτείας μας.
Αναφερόμαστε φυσικά στο Βενετσιάνικο φρούριο, το «Μπούρτζι» της Αίγινας του οποίου οι φωτογραφίες μαγνήτισαν τους επισκέπτες της Έκθεσης παλαιών φωτογραφιών που οργανώθηκε και παρουσιάστηκε το περασμένο καλοκαίρι στο Πνευματικό Κέντρο Κυψέλης.
Όπως αναφέρει η ιστορικός Γωγώ Κουλικούρδη το Μπούρτζι της Αίγινας κατεδαφίστηκε το 1905. Στη θέση του σήμερα λειτουργεί αναψυκτήριο – ταβέρνα. Στο γύρω χώρο φιλοξενούνται οι δραστηριότητες του Ναυτικού Ομίλου Αίγινας και στο στόμιο του λιμένα πλαγιοδετεί η υδροφόρα.
Αναφερόμαστε στο χώρο του «Και» και του ΝΟΑ, έναν από τους ομορφότερους χώρους περιπάτου και αναψυχής στην πόλη της Αίγινας.
Στο ίδιο σημείο πριν από αρκετούς αιώνες υπήρχε πύργος στη θέση του οποίου κατόπιν κτίστηκε το Μπούρτζι. Η ιστορία των οχυρωματικών – αμυντικών αυτών έργων που συνέβαλαν στη θωράκιση και προστασία της Αίγινας από κάθε επίδοξο κατακτητή, ξεκινά από την αρχαιότητα.
Οι παλαιοί Αιγινήτες γύρω στο 8ο αιώνα π.χ. θέλοντας να θωρακίσουν τους μικρούς ανοικτούς όρμους γύρω από το λόφο της Κολώνας στους οποίους στάθμευαν πολλά πλοία , κατασκεύασαν ένα συγκρότημα λιμανιών για τις ανάγκες της Αίγινας ως μεγάλης ναυτικής δύναμης Το συγκρότημα αυτό των λιμανιών ήταν από τα σημαντικότερα τεχνικά έργα της εποχής και άρχιζε από το ακρωτήριο των Αγ. Αποστόλων, στα Πλακάκια βορειοδυτικά της πόλης και κατέληγε στον όρμο του Μαραθώνα, με σειρές από χτιστούς μώλους και κυματοθραύστες. Το κεντρικό μέρος του συγκροτήματος αυτού επικεντρωνόταν σε δύο μεγάλα λιμάνια και ένα μικρότερο εξωτερικό στους όρμους που σχηματίζονταν γύρω από το λόφο της Κολόνας. Αυτά τα λιμάνια διακρίνονταν στο Εμπορικό και στο Πολεμικό στη θέση «Καραντίνα» το γνωστό ως «Κρυπτό λιμένα» της Αίγινας.
Και τα δύο λιμάνια ήταν κλεισμένα και προφυλαγμένα με τείχη (ίχνη τους σώζονται και σήμερα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) ανάμεσα στα οποία υπήρχαν δυο στενά περάσματα-είσοδοι που σηματοδοτούνταν από πύργους οι οποίοι έκλειναν με αλυσίδες(κλειστά λιμάνια). Την είσοδο του εμπορικού λιμανιού (που ταυτίζεται περίπου με το σημερινό λιμάνι) προφύλασσαν τείχη και δύο πύργοι. Πάνω στα θεμέλια του δεξιού πύργου κτίστηκε το ξωκλήσι του Αγ. Νικολάου του Θαλασσινού και στα θεμέλια του αριστερού πύργου(στη σημερινή θέση ‘Και’) κτίστηκε βενετσιάνικος πύργος το «Μπόυρτζι» (1693 μ. Χ.) με διαταγή του δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι.
Ο πύργος αυτός με τον αντίστοιχο που υπήρχε στον απέναντι μώλο – εκεί που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Αη- Νικόλα συνέθεταν την αμυντική γραμμή της Αίγινας μαζί με τον Πύργο του Μάρκελλου και τα σπαράγματα από το αρχαίο λιμάνι με τους υποθαλάσσιους κώνους από πέτρες.
Το Μπούρτζι κτίστηκε από τον Aloysio Mocenigo μετά από διαταγή του δόγη Φραγκίσκου Μοροζίνι, λίγο πριν από το θάνατό του στα 1693. Το Μπούρτζι ήταν ένας τετράγωνος πύργος, όπως μπορεί κανείς να διακρίνει από πολύ παλιές φωτογραφίες ή γκραβούρες του λιμανιού της Αίγινας. Η είσοδος σε αυτόν γινόταν από μια πέτρινη σκάλα κατευθείαν στον δεύτερο όροφο. Το κτίσμα της σκάλας σταματούσε σε κάποια απόσταση και από τον πύργο έριχναν έναν μικρό ξύλινο καταπέλτη τον οποίο σήκωναν μόλις έβλεπαν εχθρικό πλοίο να πλησιάζει.
Το Μπούρτζι διαδραμάτισε το δικό του ρόλο στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Είχε μετατραπεί σε φυλάκιο του τότε Λιμεναρχείου και είχε εγκατασταθεί φρουρά που ήλεγχε την είσοδο του λιμανιού. Μετά την επανάσταση ο Ι. Καποδίστριας υπέδειξε να χρησιμοποιηθεί το Μπούρτζι για φυλακή. Την αφορμή για αυτήν την απόφαση έδωσε η δραπέτευση κάποιων κρατουμένων. Το 1830 αποφασίστηκε η επισκευή του κτιρίου ώστε να «φιλοξενήσει» οκτώ κατάδικους και υπόδικους.Το έργο ανέλαβαν οι Κλεάνθης και Schaubert οι οποίοι είχαν αναλάβει κι άλλα έργα την εποχή εκείνη στην Αίγινα, όπως την κατασκευή του καμπαναριού και του ρολογιού του Μητροπολιτικού Ναού. Το κόστος όμως της επισκευής κρίθηκε υψηλό και τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Σιγά – σιγά το Μπούρτζι εγκαταλείφθηκε μέχρι που το 1905 κατεδαφίστηκε. Την ίδια εποχή γκρεμίζονται κι άλλα σημαντικά κτίρια της Αίγινας όπως το Εθνικό Τυπογραφείο και η «μαγαζάρα» του Λογοθέτη.
Όπως καταλαβαίνουμε η εικόνα της Αίγινας σήμερα θα ήταν πολύ διαφορετική εάν υπήρχε στην είσοδο του λιμανιού ο πέτρινος αυτός πύργος.
του Γιώργου Μπήτρου
