Στο κολαστήριο των φυλακών...

Η μετατροπή του Ορφανοτροφείου σε τόπο εγκλεισμού ποινικών και πολιτικών κρατουμένων άνοιξε μια μακρά αλλά και μελανή σελίδα στην Αίγινα. Του Γεωργίου Ι. Μπόγρη* Ενα νέο κεφάλαιο ανοίγει με τη μετατροπή του Ορφανοτροφείου σε Φυλακές υψίστης ασφαλείας, για ποινικούς και πολιτικούς κρατούμενους. Από ίδρυμα γνώσης, μάθησης και συμπόνιας έμελλε να μετατραπεί σε κολαστήριο και τόπο εγκλεισμού, στερήσεων και βασανισμού ανθρώπινων υπάρξεων, που οι πολιτικές συγκυρίες, τα πάθη και οι διχασμοί της ελληνικής κοινωνίας οδήγησαν στον εγκλεισμό, στην απομόνωση, στις στερήσεις και, πολλές φορές, στον θάνατο. Σε μια πρώιμη εποχή, το 1839, βρέθηκε έγκλειστος σε ένα υπόγειο ανήλιαγο κελί ο μεγάλος ήρωας της Επανάστασης Νικηταράς. Θύμα δολοπλοκιών της βασιλικής αυλής, βγήκε μετά από έναν περίπου χρόνο μισότυφλος. Στις 10 Μαρτίου του 1898, ο πρωτοπόρος αγωνιστής του αγροτικού συνδικαλισμού Μαρίνος Αντύπας φυλακίστηκε στην απομόνωση και στο μαρτύριο της αυστηρής «ανάλου διαίτης», για 230 ημέρες. Τεράστιος ο αριθμός των ποινικών και πολιτικών κρατουμένων που «φιλοξενήθηκαν». Οι πρώτοι πολιτικοί κρατούμενοι φυλακίστηκαν με τη δικτατορία Πάγκαλου το 1825. Ήταν κομουνιστές, συνδικαλιστές, πρωτοπόροι αγωνιστές, όπως και οι περισσότεροι που κλείστηκαν με το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα πιο γνωστά ονόματα μέχρι τον Πόλεμο. Στελέχη του ΚΚΕ: Κώστας Λουλές, Μάρκος Βαφειάδης, Βασίλης Μπαρτζώτας, Νίκος Μπελογιάννης, Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας), Βάσος Γεωργίου, Αχιλλέας Μπλάνας, Απ. Γκρόζος και πολλοί άλλοι. Εντυπωσιακή ήταν η απόδραση στις 8 Μαΐου 1934 οκτώ κομουνιστών κρατουμένων, που οργάνωσε απέξω ο Άρης Βελουχιώτης. Το 1935 φυλακίστηκαν για τη συμμετοχή τους στο φιλοβενιζελικό κίνημα οι αξιωματικοί: Στέφανος Σαράφης, Χριστόδουλος και Ιωάννης Τσιγάντες, Λεωνίδας Σπαής και άλλοι.

Με τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο εκτυλίχθηκε το πλέον δραματικό και απάνθρωπο κεφάλαιο. Περίπου 20.000 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, πολίτες που συνελήφθησαν στα Δεκεμβριανά και αργότερα στον Εμφύλιο, αλλά και μετεμφυλιακά, βρέθηκαν στη Φυλακή

Η περίοδος της Κατοχής υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή έως απάνθρωπη. Αντί να τους απελευθερώσουν, τους παρέδωσαν στους Γερμανούς. Η πείνα, οι αρρώστιες και οι κακουχίες έστειλαν πολλούς στον τάφο. Οι έγγραφες εκκλήσεις του αείμνηστου Γεωργίου Ξυδέα, του συντοπίτη μας γιατρού που εξυπηρετούσε και τις ανάγκες των φυλακισμένων, απέβησαν άκαρπες. Με τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο εκτυλίχθηκε το πλέον δραματικό και απάνθρωπο κεφάλαιο. Περίπου 20.000 αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, πολίτες που συνελήφθησαν στα Δεκεμβριανά και αργότερα στον Εμφύλιο, αλλά και μετεμφυλιακά, βρέθηκαν στη Φυλακή. Κάποια εποχή οι Φυλακές, χωρητικότητας 440 ατόμων, έφτασαν να έχουν κάπου 1.000 φυλακισμένους – ισοβίτες, βαρυποινίτες και πάμπολλους καταδικασμένους σε θάνατο. Από τους πιο γνωστούς: οι Δημήτριος Δημητρίου (Νικηφόρος), Αντώνης Αμπατιέλος, Μανώλης Γλέζος, Μπάμπης Δρακόπουλος, Λεωνίδας Κύρκος, Νίκανδρος Κεπέσης, Νίκος Καλούδης, Στέφανος Παπαναστασίου, Τάκης Μπενάς, Τάσος Δήμου, Γιώργος Μπελαβίλας, Κώστας Φιλίνης, Γρηγόρης Φαράκος, Χαρίλαος Φλωράκης. Ένας μεγάλος αριθμός, περισσότεροι από 300, εκτελέστηκαν στον Τούρλο ή στη μάντρα του Νεκροταφείου. Το τελευταίο κεφάλαιο για πολιτικούς κρατούμενους θα διαδραματισθεί στην περίοδο της Χούντας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους: Λευτέρη Βερυβάκη, Στάθη Γιώτα, Παύλο Ζάννα, Φοίβο Ιωαννίδη, Γιάννη Κλωνιζάκη, Στέλιο Νέστορα, Αλέκο Παναγούλη, Σπύρο Πλασκοβίτη, Νίκο Λεκανίδη κ.ά. Μυθιστορηματική ήταν η απόδραση του Νίκου Ζαμπέλη στις 6 Ιουνίου 1971, συγκρατούμενου του Αλέκου Παναγούλη για την απόπειρα εναντίον του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Η ύπαρξη των Φυλακών είχε συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις για την κοινωνία και τη ζωή της Αίγινας. Ο εφοδιασμός της ωφέλησε οικονομικά αρκετούς επαγγελματίες της πόλης, ενώ κρατούμενοι αντάλλασσαν συχνά τα δημιουργήματα της σχόλης τους –διακοσμητικά, καλλιτεχνικά ή χρηστικά αντικείμενα–, εξασφαλίζοντας ένα στοιχειώδες χαρτζιλίκι. Το 1985 με Προεδρικό Διάταγμα οι Φυλακές της Αίγινας καταργούνται οριστικά, αφού εν τω μεταξύ από το 1974 διαθέτουν μόνο ποινικούς κρατούμενους. Τέλη του ’80 το κτίριο παραχωρήθηκε από τον Δήμο Αίγινας στο Υπουργείο Πολιτισμού, με την υπόσχεση μετατροπής του σε Διαχρονικό Μουσείο. Για ένα διάστημα στέγασε το Κέντρο Περίθαλψης Αγρίων Ζώων και Πουλιών. Μετά την εκπόνηση των μελετών, ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση των εργασιών αποκατάστασης και μετατροπής του. Σχεδόν μία 8ετία το κτίριο παραμένει ημιτελές, προς δόξαν της ελληνικής Πολιτείας, που για δεκαετίες αδυνατεί (;) να αποκαταστήσει ένα τεράστιας σημασίας ιστορικό κτίριο. Που ο Καποδίστριας με τα πενιχρά και πρωτόγονα μέσα της εποχής του, ολοκλήρωσε μέσα σε 10 περίπου μήνες. *Γεώργιος Ι. Μπόγρης, ορθοπεδικός χειρουργός