Mητσαίοι, οι κουρσάροι της λευτεριάς
Η ένδοξη οικογένεια της Ερμιόνης, που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της το τελευταίο τέταρτο του 18ου έως τις αρχές του 19ου αιώνα, γράφοντας ηρωικές σελίδες στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
Γράφει η Βιβή Σκούρτη
Μέρες της εθνικής επαιτείου, και η Ερμιόνη έχει να υπερηφανεύεται για τους τολμηρούς αγωνιστές, τους φλογερούς πατριώτες της οικογένειας των Μητσαίων, που επέδειξαν απαράμιλλη γενναιοψυχία στον αγώνα του 1821. Γενάρχης της ένδοξης οικογένειας των Μητσαίων υπήρξε ο Ανδριανός Μήτσας, με καταγωγή από τη Χειμάρρα της Βορείου Ηπείρου.
Οι πρόγονοί τους πήραν μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, στις 7 Οκτωβρίου 1571, όπου ο ενωμένος στόλος των Ισπανών, των Βενετών κ.ά. βρέθηκε αντιμέτωπος με τον στόλο των Τούρκων και των Αλγερινών. Οι Μητσαίοι, στη συνέχεια, μετακινήθηκαν στην Πελοπόννησο, με κάποιους από αυτούς να εγκαθίστανται μόνιμα στην Ερμιονίδα και στην Ερμιόνη, απασχολούμενοι με τη ναυτιλία, το εμπόριο και την πειρατεία.
Γενάρχης της οικογένειας ήταν ο αυστηρός και θαρραλέος καραβοκύρης Ανδριανός Ι. Μήτσας, άνθρωπος πανέξυπνος και δραστήριος, που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στον τόπο μας, το τελευταίο τέταρτο του 18ου έως τις αρχές του 19ου αιώνα. Παντρεύτηκε την Κρανιδιώτισσα αρχοντοπούλα Θεοδότη ή Θεοδώρα, της εύπορης οικογένειας Σαρρή, και απέκτησαν δύο γιους, τον Γιάννη και τον Σταμάτη – μετέπειτα οπλαρχηγούς και καπεταναίους της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο καπετάν Ανδριανός ήταν ο ιδιοκτήτης του «Μύλου του Μπιστιού», ενός επιβλητικού απομονωμένου οικοδομήματος, χτισμένου τη δεκαετία 1780-1790, με κυλινδρικό σχήμα, χοντρό τοίχωμα και πολεμίστρες, που δίνει την εντύπωση ισχυρού προμαχώνα. Στη θέση Μαντράκια έχτισε την κατοικία του, τον ιστορικό «Πύργο του Κουλέ», από την αρβανίτικη λέξη «κούλια» (= αμυντικός πύργος), ένα λιτό δίπατο –απρόσιτο στις μέρες του– κτίσμα, με ξύλινη εσωτερική σκάλα και καταπακτή.
Μπροστά στο καστρόσπιτο υπήρχε πέτρινο μαντράκι, που διευκόλυνε την επιβίβαση και τη μεταφορά των εμπορευμάτων τους. Ο πύργος στις μέρες μας έχει ανακαινισθεί από τους ιδιοκτήτες Μαρίκα και Δημήτρη Τουτουντζή. Επίσης, υπάρχει αναμνηστική εντοιχισμένη πλάκα με την επιγραφή, ενώ η οδός ονομάζεται οδός Μητσαίων.
Ο καπετάν Γιάννης Μήτσας, ο επονομαζόμενος Καστρίτης, μια θρυλική φυσιογνωμία των χρόνων της Επανάστασης, γεννήθηκε στην Ερμιόνη το 1794. Επιβλητικός, αγέρωχος, με υπερφυσική σωματική δύναμη, φρύδια πυκνά, μέτωπο φαρδύ και σπινθηροβόλα μάτια. Έπεσε μαχόμενος στην εκστρατεία του Καραϊσκάκη στις 27 Μαρτίου του 1827 στη μάχη των Ταμπουρίων, σφραγίζοντας με τη θυσία του τον Aγώνα της Aνεξαρτησίας. Ο Μιχαήλ Οικονόμου, γραμματέας του Κολοκοτρώνη, αναφέρει για το γεγονός τα παρακάτω: « Την Εη της προ του τότε Πάσχα Μεγάλης Εβδομάδας εφονεύθησαν οι υπό τον Γενναίον οπλαρχηγόν, ο εξ Ερμιόνης Ιωάννης Μήτσας και ο εκ Στεμνίτσης Μηλιώνης, εις τα μεταξύ Πειραιώς και Κερατσινίου Ταμπούρια του Μπιν-Βασάρι, επιπεσόντες νυκτός να κυριεύσουν και κυριεύσαντες το μεγαλύτερον ».
Γύρω από το άψυχο σώμα του ήρωα ακολούθησε ομηρική μάχη. Οι Τούρκοι επεδίωξαν να το λαφυραγωγήσουν και να το ατιμάσουν. Οι Έλληνες, ωστόσο, κατόρθωσαν να διασώσουν τον νεκρό και τα όπλα του. Όταν ο αδελφός του Σταμάτης πληροφορήθηκε το θλιβερό γεγονός, κατέφθασε σιωπηλός, για να παραλάβει το άψυχο κορμί του, το ασπάστηκε με σεβασμό, το τοποθέτησε σε ασφαλές σημείο μακριά από τη μάχη και έφυγε τρέχοντας, να συνεχίσει τον αγώνα στη θέση του.
Ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος στο ποίημά του «Οι νεκροί του Φαλήρου» (Η΄) αναφέρεται στον Καστρίτη Γιάννη Μήτσα: […] Τους ήρωας, που πρόφθασα παιδάκι, ξαναείδα! Είδα του Γρίβα τη ματιά, τον πυργωτό Γκρηζιώτη, το Βάσσο, τον Νικηταρά κοντά στο Γαρδικιώτη. Ματιές αϊτών, στήθια πλατιά, κορμιά πλατάνια είδα, πιστόλες μέσ’ στο μάλαμα, σπαθιών γερτή λεπίδα. Είδα τον Κώστα Μπότσαρη, τον Κίτσο τον Τζαβέλλα, είδα του Χατζή-Πέτρου μας την άσπρη φουστανέλλα. Του Μακρυγιάννη το κορμί, στηλόνετο μπροστά μου και του Πλαπούτα τ’ άρματα καμάρον’ η ματιά μου. Όλους εκείνους έβλεπα που πρόφθασα, κι ακόμα το Μήτσα μας, που σκέπασε προχθές το μαύρο χώμα. Τη λεβεντιά της Ρούμελης και του Μοριά τα κάλλη εχόρτασε το μάτι μου, και ξαναείδα πάλι εκείνους που ελάτρευσα, εκείνους που λατρεύω και μέσ’ στο κοιμητήριο τη νύχτα τούς γυρεύω!
Ο καπετάν Σταμάτης Μήτσας, που υπήρξε ισάξιος πολεμιστής με τον αδελφό του Γιάννη, γεννήθηκε στα 1800. Σε αντίθεση με εκείνον, που ήταν ψηλός (γι’ αυτό και του είχαν δώσει το προσωνύμιο Γκαγκογιάννης), ο Σταμάτης ήταν βραχύσωμος, με καλογυμνασμένο σώμα, ευκίνητος, φτεροπόδαρος, θυελλώδης, με μέτωπο πλατύ, μάτια μεγάλα, βλέμμα βλοσυρό, αετίσιο, σπινθηροβόλο, ανήσυχο. Τα πλούσια μακριά μαλλιά του, τα ριγμένα στις φαρδιές του πλάτες, ενώνονταν σαν χαίτη, και γι’ αυτό είχε και το προσωνύμιο «λεοντοχαίτης», μα και έκρυβε μέσα στα στήθη του καρδιά λιονταριού. Πολέμησε δίπλα στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και έλαβε μέρος στην κατάληψη του Παλαμηδίου, σε μία από τις σπουδαιότερες νίκες των Ελλήνων κατά των Τούρκων, στη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα του 1821, που η κατοχή του επηρέαζε τις τύχες του Ναυπλίου και της ευρύτερης περιοχής, αλλά και ολόκληρου του Μοριά, γι’ αυτό και οι Έλληνες πανηγύρισαν τη νίκη με ιδιαίτερο ενθουσιασμό.
Η άλωση του φρουρίου, που υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του αγώνα, έγινε τη νύχτα της 29ης προς την 30ή Νοεμβρίου, όταν το φρούριο ήταν σχεδόν αφύλακτο, καθώς οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν κατέβει στην πόλη. Οι Έλληνες, βοηθούμενοι από το βαθύ σκοτάδι, τη βροχή και τον άνεμο, μπήκαν αθόρυβα και αναίμακτα στο κάστρο. Πρώτος αναρριχήθηκε στη Γιουρούς ντάπια του κάστρου ο νεαρός τότε Σταμάτης Μήτσας. Ο Μιχαήλ Οικονόμου γράφει για το συγκεκριμένο γεγονός: «Και αναβάντες εκυρίευσαν αυτήν, πρώτων εισπηδησάντων των Κρανιδιωτών Δημ. Ν. Μοσχονησιώτη, Μανώλη Σκρεπετού και Κώστα Γκιώνη. Μη φθανούσης της κλίμακος ζώνης διπλής ριφθείσης επί πυροβόλου βοηθεία αυτής, υποβοηθείς από τον Γκιώνην ο εξ Ερμιόνης Σταμάτης Μήτσας, αναβάς πρώτος, εβοήθησε και ηυκόλυνεν την των άλλων ανάβασιν, εν οις και τίνα γέροντα Κρανιδιώτην ειδήμονα, και την πύλην ανοίξαντα δι’ ης οι λοιποί εισήλθον».
Το ίδιο παραστατική είναι και η αφήγηση του Βασίλη Κωνσταντινόπουλου στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» της 25ης Μαρτίου 1966: «Ο Μοσχονησιώτης ρίχνει τη σκάλα πάνω στα τείχη, μα δεν έφτανε εις το ύψος τους. Τότε ο Σταμάτης Μήτσας, ένας νέος… ανεβαίνει εις το τελευταίο σκαλοπάτι, ρίχνει το ζωνάρι του σ’ ένα κανόνι και σκαρφαλώνει πάνω στο τείχος. Ύστερα βοηθεί το Μοσχονησιώτη να ανέβη και πηδάνε μαζί μέσα στα τείχη. Προχωρούν και διακρίνουν μέσα στο σκοτάδι λίγο φως. Ήταν το τούρκικο φυλάκιο. Μέσα ο Τούρκος φρουρός έτρωγε φύλλα φραγκοσυκιάς. Ο Μοσχονησιώτης ορμά, τον αφοπλίζει, τον φιμώνει και φωνάζει τους συντρόφους που έμειναν κάτω να αναρριχηθούν…».
Η κατάληψη του Παλαμηδίου ενθουσίασε τους Ερμιονίτες, γιατί ο συμπολίτης Σταμάτης Ανδρ. Μήτσας, αν και νεαρός τότε, ευτύχησε να είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της. Με την απελευθέρωση έγινε πληρεξούσιος στις Εθνικές συνελεύσεις και βουλευτής. Κόρη του ήταν η Θεοδώρα Μήτσα, μητέρα του δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη. Πέθανε στην Αθήνα και ενταφιάστηκε στο κοιμητήριο της πόλης.
Η ιστορική πορεία της οικογένειας δεν τελειώνει εδώ, συνεχίζεται και στους Βαλκανικούς πολέμους, από τους απογόνους της. Με την έρευνα που αφορά την ιστορική και ηρωική οικογένεια των Μητσαίων έχει ασχοληθεί ο συμπατριώτης μας Γιάννης Μιχ. Σπετσιώτης. Το πόνημά του έχει ως τίτλο: «Ιστορικές σελίδες της Ερμιόνης – Ημερολόγιο». Το Σωματείο μας «ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΕΡΜΙΟΝΙΔΟΣ», στοχεύοντας στην αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης και, προκειμένου να έρθουν οι μαθητές των σχολείων μας κοντά στον τοπικό πολιτιστικό και ιστορικό πλούτο, έχει υλοποιήσει δύο εκπαιδευτικά Προγράμματα, με καινοτόμες βιωματικές δραστηριότητες, που τους εισάγουν σε καινούργιους κόσμους γνώσης.
*Τα κείμενα αντλήθηκαν από την ιστορική έρευνα που έχει κάνει για την οικογένεια των Μητσαίων ο Γιάννης Μιχ. Σπετσιώτης, δάσκαλος και πρόεδρος του Ερμιονικού Συνδέσμου
