ΜέΡΑ25: Η ταξική διάσταση της αντισεισμικής θωράκισης
Ακόμη ένας καταστροφικός σεισμός με δεκάδες χιλιάδες θύματα, πάνω σε ένα γνωστό ρήγμα, έρχεται να επιβεβαιώσει τους επίσης γνωστούς λόγους της τραγωδίας. Ας δούμε τις πρώτες αντιδράσεις της Ελληνικής επιστημονικής κοινότητας:
Ο καθηγητής Αντισεισμικών Κατασκευών και ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Παναγιώτης Καρύδης πέραν του μεγάλου μεγέθους και του μικρού εστιακού βάθους της δόνησης αναφέρθηκε στην ποιότητα των κατασκευών. Ο αντισεισμικός κανονισμός της Τουρκίας καλύπτει αυτές τις προδιαγραφές από το 1994 αλλά, όπως διαβεβαίωσε, τα «κτήρια με προηγούμενους κανονισμούς θέλουν έλεγχο».
Τι γίνεται όμως με τα κτίρια που ανεγέρθηκαν πριν τις πρόσφατες αναθεωρήσεις του Αντισεισμικού κανονισμού το 1985 και το 1994; Ποια είναι η αληθινή εικόνα του παλαιότερου κτιριακού αποθέματος που δημιουργήθηκε προ του 1980, 1970, 1960 ακόμα και 1950;
Το παράδειγμα της Σάμου
Ο κ. Αναστάσιος Σέξτος είναι καθηγητής Αντισεισμικής Μηχανικής, στο University of Bristol, UK και πρόεδρος Ελληνικού Τμήματος Αντισεισμικής Μηχανικής (Ε.Τ.Α.Μ.). Με αφορμή το φονικό σεισμό της Σάμου εξάγει μια σειρά από χρήσιμα συμπεράσματα: «Τα κτίρια στο νησί της Σάμου άντεξαν μια πολύ ισχυρή σεισμική κίνηση με μικρές σχετικά με την ένταση βλάβες. Τούτο ασφαλώς μπορεί να πιστωθεί σε μεγάλο βαθμό στον σύγχρονο Αντισεισμικό Κανονισμό, την ικανοποιητική εφαρμογή του αλλά και το υψηλό επίπεδο κατάρτισης των Ελλήνων Μηχανικών».
Αυτό επιβεβαιώνεται και στους σεισμούς της Λευκάδας το 2003 και της Κεφαλλονιάς το 2014 αλλά “δεν πρέπει να μας παρασύρει σε αδικαιολόγητο εφησυχασμό”.
Οι πολύ εύστοχες διαπιστώσεις του καθηγητή συνοψίζονται στα εξής:
- Το κτιριακό απόθεμα στη χώρα μας αναπόφευκτα γηράσκει.
- Στα χρόνια της υπερδεκαετούς οικονομικής κρίσης πολίτες και κράτος αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν την αντισεισμική αποτίμηση και ενίσχυση η οποία απαιτεί μεγαλύτερη εξειδίκευση και κονδύλια σε σχέση με άλλου είδους αναβαθμίσεις και ανακαινίσεις
- Το πρόβλημα θα εντείνεται εάν δε δοθούν φορολογικά και άλλα κίνητρα προσεισμικής ενίσχυσης των κατασκευών.
- Και τελικά «ο σεισμός έχει ταξικό πρόσημο και η διακινδύνευση είναι κατά τεκμήριο αντιστρόφως ανάλογη της οικονομικής δυνατότητας των πολιτών».
Υποπερίπτωση 1: τα Δημόσια κτίρια
Η μείωση της τρωτότητας (Vulnerability Reduction), περιλαμβάνει τα μέτρα που λαμβάνονται προκειμένου να μειώσουν την έκθεση των ανθρώπων σε κινδύνους και να αυξήσουν την ικανότητα τους στην επιβίωση και στην ανάκαμψη σε περίπτωση καταστροφών. (Λέκκας & Ανδρεαδάκης 2015).
Αμέσως μετά το φονικό σεισμό της Σάμου το 2021 η Π.Ο. Ε.Μ.Δ.Υ.Δ.Α.Σ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία έθιγε μια σειρά από καίρια ζητήματα: Η Αντισεισμική προστασία αναδεικνύεται σε ένα απολύτως κρίσιμο ζήτημα που η Πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει. Αντισεισμική προστασία που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τους Προσεισμικούς και Μετασεισμικούς ελέγχους και τις αναγκαίες αλλά και σωστές παρεμβάσεις στα δημόσια κτίρια με προτεραιότητα στα σχολεία, τα νοσοκομεία και άλλα σημαντικά κτίρια με μεγάλη συνάθροιση κόσμου (δικαστήρια, δημόσια κτίρια, αθλητικές εγκαταστάσεις, υπουργεία κ.ά.). Η διάχυση της ευθύνης σε Περιφέρειες, Δήμους και άλλους δημόσιους φορείς, δεν έχει αποδώσει γιατί είτε δεν επαρκούν οι πόροι, είτε δεν υπάρχει η τεχνογνωσία και πάντα δεν επαρκεί το προσωπικό. Χάνεται επίσης η κεντρική εποπτεία για το τί, πώς και πότε ελέγχθηκε, υπάρχει ασάφεια για το αν έχουν γίνει και με ποιο τρόπο οι απαραίτητες επισκευές & παρεμβάσεις, ειδικά στα Δημόσια κτίρια αυξημένου ενδιαφέροντος.
Και συνέχισε με συγκεκριμένες προτάσεις: πρέπει να υπάρξει κεντρικός έλεγχος και κεντρικός κρατικός φορέας αντισεισμικής προστασίας για το ευαίσθητο αυτό αντικείμενο. Αυτός να αναλάβει και την ευθύνη της εποπτείας, των ελέγχων και των αναγκαίων επισκευών για όλα τα δημόσια κτίρια με πρώτα τα σχολεία, τα νοσοκομεία και άλλα σημαντικά δημόσια κτίρια. Ο έλεγχος φυσικά πρέπει να γίνεται από Διπλωματούχους Μηχανικούς οι οποίοι έχουν την αναγκαία επιστημονική γνώση, όπως αυτή παρέχεται από τις Δημόσιες Πολυτεχνικές Σχολές και όχι από τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια 3ετους διάρκειας.
Στο ίδιο πεδίο σχεδιασμού δράσεων αντισεισμικής πρόληψης και προστασίας στα δημόσια κτίρια, ο Σύλλογος Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδος αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να συνδράμει με τις προτάσεις του προς την πολιτεία στην ενίσχυση της ασφάλειας των κατασκευών. Διαμορφώνει έτσι το Επιχειρησιακό Σχέδιο Ασφάλειας Κατασκευών «ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΜΑΝΔΥΑΣ» όπου πάλι αναδεικνύει την ανάγκη κεντρικού σχεδιασμού για την οργανωμένη παρέμβαση από την πλευρά της πολιτείας ως προς τον έλεγχο και την αντισεισμική θωράκιση των σχολικών κτιρίων καταθέτοντας ενδεικτικές προτάσεις.
Υποπερίπτωση 2: επικίνδυνα και ετοιμόρροπα κτίρια
Τι συμβαίνει όμως με τα διατηρητέα, εγκαταλελειμμένα ή ετοιμόρροπα ιδιωτικά κτίρια; Και για αρχή, ποιά είναι η νομική διάσταση των ευθυνών;
Ας ανατρέξουμε στην σχετική Απόφαση του ΣτΕ (157/2020 Α’ Τμήμα) η οποία αφορά τα διατηρητέα αλλά και εν γένει τα επικίνδυνα και ετοιμόρροπα κτίρια: «Ο μόνος που ευθύνεται έναντι των τρίτων για την παράλειψη διενέργειας εργασιών συντήρησης, επισκευής ή ανακατασκευής του κτιρίου ή λήψης μέτρων προς άρση οιουδήποτε κινδύνου κατάρρευσής του είναι ο ιδιοκτήτης του».
Κατά τον Αστικό Κώδικα ο κύριος ή νομέας του κτίσματος ευθύνεται για τη ζημία που προξενήθηκε σε τρίτον, εξαιτίας ολικής η μερικής πτώσης του, εκτός αν αποδείξει ότι η πτώση δεν οφείλεται σε ελαττωματική κατασκευή ή σε πλημμελή συντήρησή του.
Σε περίπτωση πολυκατοικίας με πολλούς ιδιοκτήτες, υπάρχει αστική ευθύνη που βαρύνει το διαχειριστή της πολυκατοικίας.
Η ευθύνη ενός δήμου είναι να καταγράφει τα εγκαταλελειμμένα κτίρια και να προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τους ιδιοκτήτες, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις αυτό είναι αδύνατο. Εκτός από το ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς, τις περισσότερες φορές, ο δήμος δεν μπορεί να επέμβει, μόνο πρωτοβουλίες έχει τη δυνατότητα να αναλάβει.
Σχετική η δήλωση του Καθηγητή Σεισμολογίας και Διευθυντή του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου Αθήνας, Άκη Τσελέντη, σχετικά με το κίνδυνο ενός σεισμού: «Το γεγονός ότι είχαμε δύο καταπτώσεις πρόσφατα (Αθήνα, 2019) αυτών των παλιών κτιρίων χωρίς μάλιστα καμία σεισμική δόνηση, καταλαβαίνει κανείς τον τεράστιο βαθμό επικινδυνότητας τον οποία αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι της Αθήνας και όχι μόνο, γιατί το ίδιο φαινόμενο έχουμε σε πάρα πολλές περιοχές στην Ελλάδα, σε περίπτωση κάποια μικρής σεισμικής δόνησης.»
Τελικά έχει το μπετόν φιλότιμο;
Ο καθηγητής Αντισεισμικών Κατασκευών και ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Παναγιώτης Καρύδης σε πρόσφατη συνέντευξή του ανέδειξε όλες τις επισφάλειες που εμπεριέχονται στην αποτίμηση των αντοχών μια κατασκευής ακόμα κι αν δεχτούμε αυτό που ευρέως πίστευαν κάποτε: το μπετόν έχει φιλότιμο!(;) Όσο υπάρχει το φιλότιμο, τόσο υπάρχουν σημαντικοί παράγοντες που κάνουν κάθε κτίσμα εντελώς μοναδικό:
α. Πρώτα απ’όλα το έδαφος. Υπάρχουν περιοχές στην Αθήνα που έχουν παλιά κτίρια, πραγματικά ετοιμόρροπα τα οποία δεν παθαίνουν σχεδόν τίποτα, αλλά υπάρχουν και περιοχές, που τα κτίρια είναι σε κάπως καλύτερη κατάσταση, τα οποία όμως επειδή είναι σε παλιά εδάφη, με το παραμικρό μπορεί να πέσουν. Αυτό επαναφέρει το αίτημα σύνταξης γεωλογικών μελετών κατά την έκδοση άδειας μιας οικοδομής που αυξάνουν το τελικό κόστος κατά μόλις 3% αλλά αληθινά σώζουν ανθρώπινες ζωές.
β. Οι επεμβάσεις που έχουν γίνει σε παλιότερα κτίσματα όπως κατεδαφίσεις τοιχοποιιών, διανοίξεις παραθύρων και θυρών που έχουν σημαντική επίδραση στη στατικότητά τους, στη δημιουργία κοντών υποστυλωμάτων κ.λ.π. Αντίστοιχα, αυθαίρετες προσθήκες και χαμηλής ποιότητας υλικά επιδρούν στην στατική επάρκεια των δομημάτων ακόμα κι αν υπακούουν σε σύγχρονους κανονισμούς.
γ. Οι σημερινές επεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης με θερμοπροσόψεις μπορούν να αποβούν μοιραίες καθώς θα ¨κρύψουν¨ την πραγματική εικόνα ρηγμάτωσης και την πραγματική συμπεριφορά του κτιρίου μετά από ένα σεισμό επειδή γίνονται με χρήση υλικών πιο ελαστικών.
Τέλος, ας θυμηθούμε μέσα από την περιγραφή του καθηγητή τι έγινε με τα κίτρινα σπίτια της Πάρνηθας μετά το σεισμό του 1999: Περί τα 80.000 κτίρια είχαν κριθεί κίτρινα. Κάπου 25.000 από αυτά, αποχαρακτηρίστηκαν επισήμως μετά από μελέτη, επισκευή και επιχορηγήσεις. Ήρθε λοιπόν η υπηρεσία και τα αποχαρακτήρισε, βάσει ενός φακέλου, που συνοδευόταν από επίβλεψη και σταδιακό έλεγχο. Υπήρξαν όμως και 50.000 με 55.000 κτίρια, τα οποία περνούσε ο καιρός και ήταν δεσμευμένα, λόγω μη αποχαρακτηρισμού από το κίτρινο χρώμα. Δεν μπορούσες να τα πουλήσεις, να το ενοικιάσεις, ή να το χρησιμοποιήσεις. Ήταν κίτρινο δηλαδή. Τι να κάνει η κυβέρνηση εφόσον ο κόσμος δεν προέβαινε σε επισκευή επίσημη για να αποχαρακτηριστεί; Έβγαλε τότε έναν νόμο, βάσει του οποίου αρκούσε μια υπεύθυνη δήλωση του ιδιοκτήτη ή του μηχανικού, με την οποία δεσμευόταν ότι θα φτιαχτεί. Μετά το έβαφαν, όπως λέω συχνά ειρωνικά με την “αντισεισμική βαφή”, έρχεται και η υπηρεσία και λέει “μια χαρά”. Το νοικιάζει, το πουλάει και όλο το βάρος πέφτει στους επόμενους, στα παιδιά μας, στους απογόνους μας. Αυτοί την πληρώνουν. Γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να μην την πληρώσει κάποιος. Σεισμοί γίνονται και θα γίνονται.
ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ
Στο ΜέΡΑ25, αντιλαμβανόμενοι το ζήτημα που αναλύθηκε σε κάθε διάστασή του, επικεντρώνουμε στη βάση των ευθυνών της πολιτείας να παρέμβει ουσιαστικά, νομοθετικά και με φοροαπαλλαγές στους ιδιοκτήτες ιδιωτικών κτιρίων που λόγω και της οικονομικής κρίσης αδυνατούν να τα συντηρήσουν. Όπως παρεμβαίνει το κράτος για την ενεργειακή αναβάθμιση και πράσινη μετάβαση, απαιτείται πλέον παρέμβαση και για στατική εξασφάλιση και αναβάθμιση. Για το ΜέΡΑ25 η αντισεισμική προστασία δεν πρέπει να έχει κανένα ταξικό πρόσημο και η πολιτεία που θέλουμε σχεδιάζει με τρόπο δίκαιο και ισότιμο.
Ταυτόχρονα υψώνουμε κι εμείς τη φωνή μας μαζί με τους μηχανικούς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και τις προτάσεις που προαναφέρθηκαν για το δημόσιο κτιριακό απόθεμα και τις υποδομές, με έμφαση στα ελληνικά γεφύρια, αλλά και αξιοποιώντας την πλούσια συνεισφορά της επιστημονικής κοινότητας ως προς τις απαιτούμενες δράσεις.
Για το λόγο αυτό, ήδη από το 1ο Διαβουλευτικό μας Συνέδριο επεξεργαστήκαμε και προτείναμε τους βασικούς μας στόχους για τις υποδομές.
[10] Ενδεικτικά:
Προτάσεις και στόχοι για τις υποδομές
1.1. Ιδιωτικά κτίρια
Προτείνεται να θεσπιστούν μόνιμα οικονομικά κίνητρα για την ενίσχυση ιδιωτικών κτιρίων που διατρέχουν κίνδυνο βλαβών από σεισμό με έκπτωση φόρου 50% για τις δαπάνες επεμβάσεων και εφαρμογή μέγιστου φορολογικού οφέλους. O Οργανισμός Αντισεισμικής Προστασίας (ΟΑΣΠ) και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) έχουν ήδη αναδείξει και μελετήσει τους τρόπους ελέγχου και αποκατάστασης. Στη διαδικασία πρέπει να έχει πρωτεύοντα ρόλο και το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών με τις αρμόδιες υπηρεσίες φυσικών καταστροφών, οι οποίες έχουν συσσωρευμένη εμπειρία στην αντισεισμική παρέμβαση.
Ο στατικός έλεγχος των γερασμένων κτιρίων μπορεί να διενεργηθεί και με μη καταστροφικές μεθόδους, ενώ οι δράσεις αντισεισμικής ενίσχυσης σε περίπτωση αποδεδειγμένης τρωτότητας πρέπει να γίνονται και με σύγχρονες τεχνικές για την επισκευή του φέροντος οργανισμού (π.χ. με ρητίνες, ανθρακονήματα κ.λπ.). Πρέπει να δοθούν οικονομικά και φορολογικά κίνητρα σεισμικής βελτίωσης ιδιωτικών κτιρίων.
Η παλαιότητα του κτιριακού αποθέματος και η σεισμική τρωτότητα της χώρας επιβάλλει τη συνδυασμένη εφαρμογή προγραμμάτων ενεργειακής και δομικής αναβάθμισης κτιρίων με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ, όπως συζητείται στην Ευρώπη και έχει ήδη εφαρμοστεί στην Ιταλία (τη δεύτερη σεισμογενή Ευρωπαϊκή χώρα).
Ασφάλεια και ενεργειακή αναβάθμιση των υπαρχουσών υποδομών.
Οι τεχνικές υποδομές της χώρας με ιδιαίτερη έμφαση στις οδικές και σιδηροδρομικές γέφυρες (διάσπαρτες στην ελληνική επαρχία αλλά και τον αστικό χώρο), επίσης λόγω της παλαιότητας και πλημμελούς συντήρησης, αποτελούν τον πιο αδύναμο κρίκο στον τομέα της ασφάλειας των μεταφορών και υποδομών και προτείνεται να αποτελέσουν πρωταρχικό μέλημα στο σχεδιασμό και την αποκατάσταση, από τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα.
Υπάρχει ανάγκη για δημιουργία Μητρώου Υποδομών στο οποίο να καταγράφονται οι υπάρχουσες υποδομές στον ελλαδικό χώρο με υποχρέωση των Δήμων και των Περιφερειών να συνεργαστούν με το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, ώστε η καταγραφή να ολοκληρωθεί σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Στόχος του Μητρώου Υποδομών θα πρέπει, πέραν των στατιστικών στοιχείων που θα παρέχει, να είναι η γνώση της παλαιότητας των υποδομών, της κατάστασής τους, της έντασης χρήσης τους κ.λπ., με αποτέλεσμα να καταστεί εφικτός ένας προγραμματισμός μελέτης και κατασκευής υποδομών (βραχυπρόθεσμος ή μακροπρόθεσμος), διάθεσης πόρων προς έργα με μεγαλύτερη ανάγκη συντήρησης, ετήσιες επεμβάσεις σε υποδομές της χώρας, με ένα ομοιόμορφο και αντικειμενικό τρόπο επιλογής. Αυτό θα αποτελέσει και ένα δυνατό εργαλείο στην μείωση της σεισμικής διακινδύνευσης και της προστασίας των πολιτών.
Ο ρόλος των Δημοσίων Υπηρεσιών του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών είναι ζωτικός και ουσιαστικός στην οργάνωση, μελέτη και υλοποίηση των έργων υποδομής στην Ελλάδα. Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο του τεχνικού και διοικητικού προσωπικού και η εμπειρία ετών, είναι τέτοια που επιβάλλεται η ηγεσία του Υπουργείου να του αποδώσει τον ρόλο που του αξίζει να έχει και όχι την απαξίωση που βιώνει τα τελευταία χρόνια τόσο από την Ν.Δ. όσο και από την προηγούμενη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ η ενίσχυση του Υπουργείου με νέο ανθρώπινο δυναμικό πτυχιούχων θα βοηθήσει στην επιτάχυνση της προετοιμασίας των έργων και στην ελαχιστοποίηση των καθυστερήσεων.
