Πώς «καίγεται» το δικαίωμα της αποτέφρωσης
Οταν ο Γιώργος έφυγε από τη ζωή, ήταν 72 ετών. Τα παιδιά του είχαν αποφασίσει να τον αποτεφρώσουν και να σκορπίσουν τις στάχτες του στο νησί του, την Κέρκυρα, όπως και ο ίδιος επιθυμούσε. Η σύζυγός του ωστόσο αρνούνταν κατηγορηματικά κάθε συζήτηση που δεν περιελάμβανε την ταφή. Ηθελε να τον θάψει στο χωριό, να πηγαίνει στα μνήματα, να του «μιλάει», όπως συνηθίζει να κάνει με τον πατέρα και τη μητέρα της. Ο Τίμος είχε κι αυτός εκφράσει την επιθυμία να αποτεφρωθεί. Σεβόμενη την απόφασή του η οικογένειά του επικοινώνησε με το αποτεφρωτήριο και όλα ήταν έτοιμα. Ωστόσο, λίγες ώρες πριν η διαδικασία ξεκινήσει, την ακύρωσαν και αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ταφή, παρά την επιθυμία του νεκρού.
«Περιστατικά σαν αυτά συμβαίνουν συχνά» λέει ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης και μέλος του ΔΣ του Αποτεφρωτηρίου Ριτσώνας Αντώνης Αλακιώτης. «Κάθε εβδομάδα έχουμε σίγουρα τρεις με τέσσερις ακυρώσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις ένα μέλος του πυρήνα της οικογένειας που είναι πιο κοντά στην Εκκλησία εν τέλει επηρεάζει τους υπόλοιπους και υπαναχωρούν» προσθέτει ο άνθρωπος που επί δύο δεκαετίες κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να φτιαχτεί το Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ) στη Ριτσώνα, το οποίο τελικά αδειοδοτήθηκε και ξεκίνησε τη λειτουργία του μόλις τον Σεπτέμβριο του 2019.
Αυξητική τάση
Οπως εξηγεί ο ίδιος, κάθε χρόνο οι αποτεφρώσεις παρουσιάζουν αύξηση 0,3-0,5% (επί του συνολικού αριθμού των θανόντων). Το 2020 οι αποτεφρώσεις αντιστοιχούσαν στο 2,2% των θανάτων, το 2021 το ποσοστό τους ανέβηκε στο 2,5% και το 2022 στο 2,7%. Ειδικότερα, την περασμένη χρονιά πραγματοποιήθηκαν στη Ριτσώνα 3.900 αποτεφρώσεις, ενώ ο συνολικός αριθμός των θανάτων άγγιξε τις 136.000.
«Στην Ελλάδα η Ιερά Σύνοδος δεν παρέχει την εξόδιο ακολουθία στην αποτέφρωση και αυτό λειτουργεί αποτρεπτικά» σημειώνει ο Αντώνης Αλακιώτης και συμπληρώνει: «Συνήθως κάποιο μέλος της οικογένειας δεν συμφωνεί από την αρχή με την αποτέφρωση κι έτσι οι υπόλοιποι συμβιβάζονται και προχωρούν σε ταφή, προκειμένου να μη χαλάσει η οικογενειακή συνοχή».
Γιατί διστάζουμε
«Να μην πάει αδιάβαστος» λέει ο λαός. Ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης δίνει τη δική του εξήγηση: «Ο μέσος Ελληνας θεωρεί πολύ σημαντική τη στάση της Εκκλησίας, ιδίως σε ό,τι αφορά τα «υποχρεωτικά» μυστήρια και τις δογματικές θέσεις. Επηρεάζεται από αυτήν. Είναι μια τάση που παρατηρείται γενικότερα στον ευρωπαϊκό Νότο».
Στη Σικελία ο αριθμός των αποτεφρώσεων ύστερα από 150 χρόνια λειτουργίας του αποτεφρωτηρίου είναι μόλις 5%. Την ίδια στιγμή στον αναπτυγμένο Βορρά, στο Μιλάνο, αγγίζουν το 50% του συνόλου των θανάτων. «Η ταφική νοοτροπία όσο πιο νότια πάμε τόσο πιο συντηρητική γίνεται, γι’ αυτό στη χώρα μας αργήσαμε τόσο να αποκτήσουμε αποτεφρωτήριο» συνεχίζει ο Αντώνης Αλακιώτης. Στο Μιλάνο το πρώτο αποτεφρωτήριο λειτούργησε το 1870. Οι καθολικοί ιερείς όμως εδώ και σχεδόν 60 χρόνια παρέχουν την εξόδιο ακολουθία. Το 1918 είχαν εκδώσει εγκύκλιο που απαγόρευε την εξόδιο ακολουθία για όσους επιλέγουν την αποτέφρωση. Το 1964 ωστόσο αποσύρθηκε.
Στη Εκκλησία της Ελλάδος επιμένουν. Η Ιερά Σύνοδος βέβαια έδειξε… μεγαλοθυμία. Δεν παρέχει μεν την εξόδιο ακολουθία στην οποία περιλαμβάνεται το Ευαγγέλιο, παρέχει όμως ένα τρισάγιο. Κι αυτό υπό συνθήκες και κατά περίπτωση. Ενδεχομένως η στάση τους να αλλάξει όταν πια τα ποσοστά των αποτεφρώσεων αυξηθούν τόσο που θα δουν απώλειες εσόδων» συμπληρώνει με νόημα. Οπως λέει, θυμάται ακόμη την πρώτη αποτέφρωση που ακυρώθηκε: «Μίλησα με τα παιδιά της θανούσης και μου είπαν ότι δεν έβρισκαν παπά για να κάνει έστω το τρισάγιο. Έτσι αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ταφή, μολονότι η επιθυμία της μητέρας τους ήταν να αποτεφρωθεί».
Ποιοι τη διαλέγουν
Σύμφωνα με τον Αντώνη Αλακιώτη, στα τριάμισι χρόνια λειτουργίας του αποτεφρωτηρίου το προφίλ των ανθρώπων που το επιλέγουν έχει διευρυνθεί. Οπως ήταν αναμενόμενο όμως, υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους. Συνήθως είναι άτομα ανώτατου μορφωτικού επιπέδου, αριστερών πεποιθήσεων ή από τον χώρο της τέχνης. «Παραδοσιακά, ξεκινώντας από τη Μαρία Κάλλας, ο χώρος της τέχνης, ακόμα κι όταν δεν υπήρχε αποτεφρωτήριο στην Ελλάδα, επέλεγε την πρακτική αυτή. Κυρίως ηθοποιοί, ερμηνευτές, ζωγράφοι, ποιητές» περιγράφει. Και βέβαια, είναι μια διαδικασία πιο οικεία στις νεότερες ηλικίες.
Κάποιον ρόλο στην επιλογή της αποτέφρωσης ωστόσο παίζουν και τα βιώματα που ο καθένας από εμάς κουβαλάει από την παιδική του ηλικία, όταν για πρώτη φορά κλήθηκε να αποχαιρετήσει κάποιον δικό του άνθρωπο. Εικόνες που, όπως λένε επαγγελματίες των γραφείων τελετών, οι νεότεροι δεν θέλουν να βλέπουν να επαναλαμβάνονται. «Εχουν μια άρνηση με τα… καντήλια και τα μνήματα» περιγράφει ο πρόεδρος της Ενωσης Γραφείων Τελετών Θεόδωρος Επισκοπόπουλος «και, από την άλλη, η αποτέφρωση κρατάει μόλις 70 λεπτά».
